Πικρή σάτιρα της μνήμης της ύπαρξης - για τον Δημήτρη Πετσετίδη

Η διηγηματογραφία του είναι λιτή, χαμηλόφωνη: αφήγηση σε πρώτο ή σε τρίτο ενικό πρόσωπο, ήπιων τόνων ρεαλισμός, στον οποίο παρεισδύει πότε πότε ένα οιονεί φανταστικό στοιχείο, ποιητική πυκνότητα, που θυμίζει δημοτικό τραγούδι, μια επιδέξια ενορχήστρωση όσων λέγονται και όσων αποσιωπώνται ή περνούν σαν αχνοί υπαινιγμοί. Όλα αυτά ανεπτυγμένα σε μια επικράτεια συχνά αινιγματική, που γίνεται ακόμη πιο γριφώδης από τα πρόσωπα που την ενοικούν. Όλα αυτά στοιχειωμένα από την ιστορία, που καθώς εισβάλλει στον καθημερινό βίο αποκαλύπτει μια πραγματικότητα γεμάτη ανησυχητικές ρωγμές. 

Οκτώ συλλογές διηγημάτων έχει στο ενεργητικό του ο Δημήτρης Πετσετίδης: Δώδεκα στο δίφραγκο (1986), Το παιχνίδι (1991), Επίλογος στα χιόνια (1993), Ο Σαμπατές ζει (1998), Σε ξένο γήπεδο (2003), Λυσσασμένες αλεπούδες (2007), Εν οίκω (2012), Επί τέσσερα (2014). 

Μυθιστορηματική εξαίρεση είναι μονάχα μία, που φέρει τον παιγνιώδη, ερμητικό τίτλο Ο τροπικός του Λέοντος (2001). Εδώ ο συγγραφέας εμπνέεται από το δημοφιλές διήγημα του Αμερικανού συγγραφέα και γελοιογράφου Τζέιμς Θέρμπερ «Η κρυφή ζωή του Γουόλτερ Μίτι» και παιγνιωδώς κατασκευάζει έναν ήρωα-καρικατούρα που αφηγείται σε πρώτο πρόσωπο με τη μορφή απομνημονευμάτων τα κατορθώματά του.

Πρόκειται για σάτιρα· σάτιρα κατεδαφιστική αλλά και παροξυσμική: ο συγγραφέας παραλλάσσει παρωδώντας μύθους, ονόματα, γεγονότα, καταστάσεις, ευφυολογεί, «σκαριμπίζει» λεκτικά, αφήνει τη φαντασία του να οργιάσει. Ο Τροπικός του Λέοντος είναι ένα παράξενο βιβλίο, που συναντιέται με την άλλη, γόνιμη ιδιότητα του Πετσετίδη: αυτήν του ευδόκιμου σατιριστή, του καίριου γελοιογράφου, που είδαμε να ξετυλίγεται στις πολιτικές γελοιογραφίες του, είδος που υπηρέτησε ευδόκιμα επί πολλές δεκαετίες. 

Ποιος είναι ο κόσμος αυτού του πεζογράφου από τη Σπάρτη, του δεινού σκακιστή, του πικρού σατιριστή, με την ιδιαίτερη μελαγχολική τίντα; Πρώτα απ’ όλα ο Εμφύλιος, μνήμη παιδική και επίμονη, που επανέρχεται, ωστόσο, κάπως λοξά και επ΄ ουδενί συντριπτικά ή ηρωικά, και ανασταίνει, στο περιθώριο των μαχών και των παράτολμων επιχειρήσεων, πρόσωπα αμνημείωτα, αλλά ιδωμένα στη σπαρακτική τους μοναδικότητα. 

Ύστερα, όσο περνάμε στις μεταπολεμικές δεκαετίες, ο Πετσετίδης θα αναμείξει ετερόκλιτα υλικά για να δημιουργήσει ένα κλίμα τσεχοφικό στην ανεσταλμένη απελπισία και την ευγένειά του: συνοικιακές ποδοσφαιρικές ομάδες μέσα στη σκόνη των αυτοσχέδιων γηπέδων, μετανάστες που πασχίζουν επί ματαίω και αντροπαρέες που βασανίζονται από το οικονομικό στένεμα, στοιχήματα χαμένα και κερδισμένα, μηχανάκια, ιλιγγιώδεις ταχύτητες και γύροι θανάτου, γυναίκες που καρφώνονται στην ανδρική φαντασία για να την τυραννήσουν ανελέητα, ή άλλες δοτικές, σχεδόν θυσιαστικές, στον τρόπο που προσφέρουν την αγάπη τους, γέροντες που παραδίδονται σε ακατάσχετο λήρο, γιατροί που αποκαλύπτουν έναν σχεδόν αναίσχυντο κυνισμό, ασθενείς που καταθλίβουν με τα άγχη και τη μοναξιά τους, άντρες που αφήνουν τη ζωή τους να σκορπιστεί στους πέντε ανέμους, πατέρες που χτυπούν τα παιδιά τους για να εκτονώσουν έναν αδιευκρίνιστο, δικό τους καημό, παιδιά ονειροπόλα και αλαφροΐσκιωτοι που δεν τους χωράει τούτος ο κόσμος. 

Ανθρωποι μικροί και βασανισμένοι, κόσμοι περιορισμένοι, επαρχιακοί, πολύ συχνά ασφυκτικοί: ο συγγραφέας τους σκιαγραφεί με τρυφερότητα και κάπου κάπου με σατιρική διάθεση, άλλοτε βιτριολική στην οξύτητά της κι άλλοτε καλόγνωμα ευτράπελη. Αυτό το στοιχείο του κωμικού, που διαπερνά συχνά στις αφηγήσεις του, είναι για τον Πετσετίδη μια ανακουφιστική καταφυγή: μέσα απ’ αυτό εξισορροπεί το κακό με το καλό, την υπαρξιακή αγωνία με την παρηγοριά που χαρίζει η ομορφιά, την ήττα με μικρές εκλάμψεις ατομικής λεβεντιάς και γενναιότητας. 

Βιωματικός, ο Πετσετίδης χρησιμοποίησε το βίωμα ως εφαλτήριο της επινόησης? μυθοπλαστικός, επανήλθε στο βίωμα για να το χρησιμοποιήσει ως κριτήριο γνησιότητας και προσωπικής αλήθειας. Ταλαντευόμενος ανάμεσα στην κωμωδία και στο δράμα, γέρνοντας πότε από τη μια και πότε από την άλλη πλευρά, έδωσε μια συγκινητική στο σύνολό της πεζογραφία, με αναδρομές σε ένα ανεπιστρεπτί χαμένο (όχι όμως εξιδανικευμένο) παρελθόν, με σκιαγραφίες προσώπων που θαρρείς και μας γνέφουν από παλιές, κιτρινισμένες φωτογραφίες. Συνομιλώντας με συγγραφείς όπως ο Θανάσης Βαλτινός, σε μια εντελώς προσωπική αναμέτρηση με τα φαντάσματα που στοίχειωσαν μιαν ολόκληρη γενιά, ο Δημήτρης Πετσετίδης έδωσε αφηγήσεις μοναδικού ήθους και ανθρωπιάς. Να τον μνημονεύουμε και να τον διαβάζουμε. 

Συντάκτης: Αννα Στασινού