Θερινό Δημοτικό Σινεμά: «Θαύμα στο Μιλάνο (Miracolo a Milano)», του Βιτόριο Ντε Σίκα - video

Υπόθεση:

Η γριά Λολότα μεγαλώνει ένα παιδί, τον Τοτό, που το ’χε βρει νεογέννητο κάτω από ένα λάχανο. Μετά το θάνατο της, ο Τοτό οδηγείται σ’ ένα ορφανοτροφείο, απ’ όπου βγαίνει μετά από πολλά χρόνια, για να καταλήξει φιλοξενούμενος ενός περιπλανώμενου άστεγου σε μια παραγκούπολη, στην περιφέρεια του Μιλάνου. Με τη μεγάλη του καλοσύνη και αθωότητα ο Τοτό κερδίζει τη συμπάθεια των φτωχών και τους πείθει να προσπαθήσουν να βελτιώσουν την κατάσταση τους. Η δραστηριότητα των αθλίων, που αρχίζουν να αντιλαμβάνονται την ανθρώπινη αξιοπρέπεια, μετατρέπει τη μίζερη παραγκούπολη σε αξιοπρεπή κοινότητα. Μια μέρα, ενώ σκάβουν, πετάγεται απ’ τη γη ένας πίδακας πετρελαίου. Ο πλούτος και η ευμάρεια που θα μπορούσαν να προκύψουν για όλους, απειλούνται από τον πλούσιο Μόμπι, που έχει ειδοποιηθεί από τον κακό Ράπι και προσπαθεί με κάθε τρόπο να τους διώξει από τη γη τους. Για να βοηθήσει τον Τοτό και τους φίλους του, η Λολότα χαρίζει στον νεαρό ένα θαυματουργό περιστέρι που έκλεψε από τους αγγέλους. Η αστυνομία του Μόμπι κατατροπώνεται και ο Τοτό μπορεί πια να πραγματώσει τις επιθυμίες των φίλων του. Ο Τοτό καθοδηγεί τους φτωχούς του Μιλάνου εναντίον του πλούσιου κτηματομεσίτη και καταφέρνει να νικήσει με τη βοήθεια αγγέλων... 

Χρυσός Φοίνικας Φεστιβάλ Καννών

Ποιητική και διαχρονική αλληγορία 

Μια ποιητική αλληγορία του πατέρα του ιταλικού νεορεαλισμού Βιτόριο Ντε Σίκα, που αντανακλά το κοινωνικό κλίμα της Ιταλίας του μεταπολέμου, αλλά με διαχρονικά νοήματα και επίκαιρη όσο ποτέ. 

Κέρδισε τον Χρυσό Φοίνικα στο Φεστιβάλ Καννών του 1951, ενώ απέσπασε πολλά ακόμα ιταλικά αλλά και διεθνή κινηματογραφικά βραβεία.

Πρόκειται για μια ακόμα εξαίρετη συνεργασία μεταξύ Τσέζαρε Ζαβατίνι και Βιτόριο Ντε Σίκα, η οποία όμως δεν εξαντλείται στον ρεαλισμό αλλά πατώντας πάνω στα ισχυρά του θεμέλια ξεφεύγει προς έναν ποιητικό ονειρικό ρεαλισμό που επηρέασε και συνεχίζει να επηρεάζει τον παγκόσμιο κινηματογράφο.

Η αλλαγή προς την ουτοπία (που κρίθηκε αρνητικά από τους θιασώτες του Νεορεαλισμού τότε) υπήρξε διαχρονικά το μεγαλύτερο ατού της ταινίας.

Η διαφορά με την διασημότερη ταινία του Ντε Σίκα «Κλέφτης Ποδηλάτων» είναι θεμελιώδης, παρά το γεγονός ότι παραμένουν πολλά από τα χαρακτηριστικά του κινήματος τουλάχιστον σε πολιτικο-κοινωνικό επίπεδο: αρκετοί από τους ηθοποιούς παραμένουν ερασιτέχνες και η θεματική περιστρέφεται γύρω από τους περιθωριακούς και στον αγώνα ενάντια στον κυνικό πλούτο.

Κι όμως από το πρώτο καρέ της ταινίας όπου δεσπόζουν οι λέξεις «Μια φορά κι έναν καιρό…»

Ο Ντε Σίκα προειδοποιεί ότι βρισκόμαστε στο χώρο του λαϊκού παραμυθιού όπου όλα επιτρέπονται.

Χρησιμοποιώντας το χαρτί της μαγείας, ο Ντε Σίκα ξεμπερδεύει για τα καλά με τις ρεαλιστικές συμβάσεις και πετά  –κυριολεκτικά και μεταφορικά– στον χώρο της φαντασίας με περιθωριακούς αντι-ήρωες να διαμορφώνουν τελικά το δικό τους μέλλον.

Από τον Τσάπλιν στον Σπίλμπεργκ! 

Ενδιαφέρουσες είναι οι αναφορές της ταινίας καθώς και η επίδρασή της μέσα σε ένα ευρύτερο φάσμα της καλλιτεχνικής δημιουργίας. Ο χαρακτήρας του Τοτό (εξαιρετικός ο Φραντσέσκο Γκολιζάνο) είναι βασισμένος πάνω στο καλούπι της παράδοσης Τσάπλιν ενώ παραμένει το πρωτότυπο για αρκετούς όμοιους χαρακτήρες από τον Φόρεστ Γκαμπ στον Μπενίνι – Γκουίντο του «Η  Ζωή Είναι Ωραία». Επιπλέον, ολόκληρο το «Θαύμα» μοιάζει με μια επιτυχή συνένωση της «Όπερα της Πεντάρας» του Μπρεχτ με το «Μια Υπέροχη Ζωή» του Κάπρα για να γίνει, στη συνέχεια, το ίδιο σημείο αναφοράς στη λογοτεχνία («Μαρκοβάλντο» του Ίταλο Καλβίνο), στο θέατρο με την λυρική εκδοχή του να παρουσιάζεται το 2007 σε μουσική Τζιόρτζιο Μπατιστέλι και φυσικά στον κινηματογράφο, μιας και ενέπνευσε την σκηνή των ιπτάμενων ποδηλάτων στον ΕΤ του Σπήλμπεργκ, τον Τιμ Μπάρτον και  αρκετούς άλλους σύγχρονους ονειροπόλους δημιουργούς.

Για την ιστορία το «Θαύμα» βασίστηκε στο βιβλίο του Τσέζαρε Ζαβατίνι «Ο καλός Τοτό», και παρόλο που κέρδισε το μεγάλο Βραβείο του 4ου Φεστιβάλ Καννών, δυσαρέστησε την πολιτική ηγεσία της χώρας που θεώρησε ότι έδινε άσχημη εικόνα της Ιταλίας στο εξωτερικό. 

«Μ’ αυτή την ταινία με συνδέει ένας βαθύτατος συναισθηματικός δεσμός» 

Είναι χαρακτηριστικό τι είχε δηλώσει ο ίδιος ο Βιτόριο Ντε Σίκα για την ταινία του: "Το Θαύμα στο Μιλάνο είναι η πιο συζητημένη μου ταινία: δεν άρεσε σε αγαπημένους μου φίλους, αλλά άρεσε σε συνάδελφους που εκτιμώ βαθύτατα, όπως ο Jean Renoir. Είναι, μια ταινία που δημιούργησε κάθε λογής αντιδράσεις· ο καθένας την είδε και την ένιωσε με τον τρόπο του.

Από τη δική μου πλευρά, θα ήθελα απλώς να πω ότι μ’ αυτή την ταινία με συνδέει, ένας βαθύτατος συναισθηματικός δεσμός· όχι γιατί μου κόστισε περισσότερους κόπους, περισσότερους μπελάδες και περισσότερα χρήματα από τις άλλες (ήρθαν ειδικοί από την Αμερική για να κάνουν τα ειδικά εφέ, και δεν έλεγαν να τελειώσουν, και μου κόστισαν πολύ περισσότερο απ’ όσο όλη η υπόλοιπη ταινία), αλλά επειδή τη σκέφτηκα και την πραγματοποίησα σαν φόρο τιμής στον Cesare Zavattini. Από πολύ καιρό, από τις πρώτες κιόλας συναντήσεις μας, ήξερα πόσο αγαπούσε ένα όμορφο βιβλιαράκι του που το είχε αφιερώσει στα παιδιά:

Ο Καλός Τοτό και, πάνω απ’ όλα, ήξερα την κρυφή επιθυμία του να το δει να γίνεται ταινία. Θεωρώ το Θαύμα στο Μιλάνο μια ταινία απόλυτα δική του". 

Ο Ιταλικός Νεορεαλισμός 

Ιστορικοπολιτικοκοινωνικά βρισκόμαστε στο 1945. Ο καταστρεπτικός και ισοπεδωτικός Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος έχει τελειώσει και η κινηματογραφική σχολή εγκαταλείπει το φανταστικό, το εξωπραγματικό, το παραμορφωμένο και ατομικό και περνάμε σε ρεαλιστικά πλαίσια, στην ΠΟΛΗ, στη ζωή στην ΠΟΛΗ.

Η Νέα αυτή Κινηματογραφική Σχολή έχει τη ρίζα της γέννησής της στην ΙΤΑΛΙΑ μετά το 1945. Ο Κινηματογραφικός φακός πλέον εγκαταλείπει το στούντιο και τις παραμορφώσεις του και εγκαθίσταται μέσα στην ΠΟΛΗ και στο ΑΣΤΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ της.

Το ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ περιβάλλον μεταξύ 1945-1950, περίοδος που ακμάζει ο ΙΤΑΛΙΚΟΣ ΝΕΟΡΕΑΛΙΣΜΟΣ, είναι η ΣΥΝΤΡΙΒΗ του ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΥ ΙΣΤΟΥ, μετά τον πόλεμο, η ΦΤΩΧΙΑ, ο ΜΑΥΡΑΓΟΡΙΤΙΣΜΟΣ, η ΕΞΑΘΛΙΩΣΗ.

Ο νεορεαλισμός έρχεται να εισαγάγει στον Κινηματογράφο την σκέψη για το ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΕΙΝΑΙ και ΓΙΓΝΕΣΘΑΙ, ήρθε να αντιπαρατεθεί στο κοσμικό μελό, την αισθηματική κωμωδία, την θεαματική υπερπαραγωγή και όλες αυτές τις ανούσιες ταινίες που χαρακτήριζαν την προηγούμενη περίοδο και που καμία νύξη δεν περιείχαν για τα διογκωμένα κοινωνικά προβλήματα και τις αγωνίες του απλού καθημερινού ανθρώπου. Ύστερα από την τραυματική εμπειρία που προκάλεσε ο πόλεμος, φαινόταν σκανδαλώδης η επιστροφή σ’ αυτού του είδους τις ταινίες.

Ο ΒΙΤΟΡΙΟ ΝΤΕ ΣΙΚΑ και ο ΡΟΜΠΕΡΤΟ ΡΟΣΕΛΛΙΝΙ είναι οι δύο μέντορες του ΙΤΑΛΙΚΟΥ ΝΕΟΡΕΑΛΙΣΜΟΥ. Ο “ΚΛΕΦΤΗΣ ΠΟΔΗΛΑΤΩΝ” του πρώτου και το “ΡΩΜΗ, ΑΝΟΧΥΡΩΤΗ ΠΟΛΗ” του δεύτερου, δύο κλασικές ταινίες της σχολής αυτής. Και στις δυο ταινίες η πόλη παρουσιάζεται με τον ίδιο σχεδόν τρόπο: Η Ιταλία έχει μόλις βγει από τον πόλεμο και τον φασισμό κατεστραμμένη ενώ για ένα μικρό διάστημα γνωρίζει την γερμανική και αργότερα την συμμαχική κατοχή.

Έτσι και η πόλη παρουσιάζεται στις ταινίες αυτές μισοκατεστραμμένη, αποδομημένη. Παρόλα αυτά υπάρχει και μια αισιόδοξη χροιά. Ο ουρανός της πόλης είναι πιο ανοιχτός έστω και αν στον ορίζοντα παρεμβάλλονται τα μισογκρεμισμένα κτίρια και οι δρόμοι της πόλης σφύζουν από ζωή τουλάχιστον όταν επιτρέπεται η κυκλοφορία και έστω και αν οι άνθρωποι που κυκλοφορούν στους δρόμους είναι ρακένδυτοι άνεργοι.

Ο ΣΚΗΝΟΘΕΤΗΣ

• Βιτόριο Ντε Σίκα (1901-1974) 

Ο Βιτόριο ντε Σίκα δεν χρειάζεται συστάσεις. Ή μήπως χρειάζεται; Δυστυχώς, όσο ο καιρός περνά τόσο οι θεμελιωτές κινημάτων και τάσεων που χάραξαν τομές στην ιστορία της τέχνης ανοίγοντας - χωρίς απαραιτήτως να το καταλαβαίνουν - δρόμους στους νεότερους δημιουργούς απομακρύνονται από τη μνήμη μας. Ο Ντε Σίκα ανήκει σε αυτούς τους θεμελιωτές. Ο χαρακτηρισμός «πατέρας του νεορεαλισμού» ίσως να ακούγεται κάπως λαϊκίστικος, δεν είναι όμως. Αυτό ακριβώς υπήρξε και γι΄ αυτόν ακριβώς τον λόγο κατηγορήθηκε από τους επικριτές του.

«Κατηγορήθηκε» για θεματική ρηχότητα και συναισθηματική «ευκολία» στην προβληματική και στην προσέγγιση των θεμάτων του. Χωρίς αυτό φυσικά να σημαίνει ότι ο Ντε Σίκα δεν σκηνοθέτησε τέσσερα κινηματογραφικά αριστουργήματα στη σειρά, μέσω των οποίων μάθαμε για τη μεταπολεμική Ιταλία περισσότερα από όσα μας έδωσε στο σύνολό του όλος ο υπόλοιπος ιταλικός κινηματογράφος («Ο κλέφτης των ποδηλάτων», «Sciuscia», «Θαύμα στο Μιλάνο», «Ουμπέρτο Ντ.»).

Μια προσεκτική επιλογή των κορυφώσεων της καριέρας του είναι ένα μικρό κινηματογραφοφιλικό ταξίδι με αφετηρία την πρώτη ταινία του «Τα παιδιά μάς βλέπουν» («Ι bambini ci guardano», 1943). Ανάμεσα στους σταθμούς θα βρούμε τον αντιπροσωπευτικότερο τίτλο του, «Ο κλέφτης των ποδηλάτων» («Ladri di biciclette», 1948), ενώ τελευταία χρονολογικά ταινία της όψιμης φάσης του είναι ο «Κήπος των Φίντσι Κοντίνι» («Il giardino dei Finzi Contini», 1970).

Ο ιταλικός νεορεαλισμός γεννήθηκε μέσα στο χάος 

Ο Ντε Σίκα, ο οποίος γεννήθηκε έξω από τη Ρώμη το 1901, εισχώρησε από μικρός στον χώρο του θεάματος και η άνοδός του ήλθε σύντομα. Κατ΄ αρχήν ηθοποιός και μάλιστα σταρ της προπολεμικής περιόδου, άρχισε να ασχολείται με τη σκηνοθεσία το 1940 συμμετέχοντας στη δημιουργία τεσσάρων κωμωδιών. Από την πρώτη κιόλας προσωπική ταινία του,

«Τα παιδιά μάς βλέπουν» (πικρό σχόλιο επάνω στον τρόπο ζωής μιας μικροαστικής οικογένειας), φάνηκε το ρεαλιστικό ύφος που αργότερα θα γινόταν το σήμα κατατεθέν του ιταλικού κινηματογράφου. Ο ιταλικός νεορεαλισμός γεννήθηκε μέσα στο χάος. Η ιταλική κοινωνία μετά τον πόλεμο ψυχορραγούσε αλλά δεν λύγιζε στην προσπάθειά της να σταθεί και πάλι όρθια. Σκηνοθέτες όπως ο Ντε Σίκα, ο Ρομπέρτο Ροσελίνι, ο Τζιουζέπε ντε Σάντις και (πριν από αυτούς) ο Λουκίνο Βισκόντι εισχώρησαν με τον φακό τους σε φυσικούς, άθλιους χώρους και με ερασιτέχνες ηθοποιούς έδωσαν μέγεθος στην «ασημαντότητα της καθημερινότητας». Απλά γεγονότα, όπως η προσπάθεια ενός οικογενειάρχη να ξαναβρεί το κλεμμένο εργαλείο για τη δουλειά του, ένα ποδήλατο, απέκτησαν μέσω του νεορεαλισμού οικουμενικό χαρακτήρα, οξυδώνοντας το ασημί της κινηματογραφικής οθόνης.

Όταν επήλθε το τέλος του νεορεαλισμού, ο κινηματογράφος του Ντε Σίκα διαφοροποιήθηκε, έγινε περισσότερο προσιτός στο πλατύ κοινό. Υπέγραψε δράματα και κωμωδίες με δημοφιλείς σταρ, σαν την «Ατιμασμένη» που χάρισε στη Σοφία Λόρεν το Οσκαρ πρώτης γυναικείας ερμηνείας και το «Χθες, σήμερα, αύριο» («Oggi, ieri, domani», 1963) το οποίο τιμήθηκε με το Όσκαρ καλύτερης ξενόγλωσσης παραγωγής (το ίδιο βραβείο κέρδισαν τρεις ακόμη ταινίες του Ντε Σίκα, το «Sciuscia», ο «Κλέφτης των ποδηλάτων» και ο «Κήπος των Φίντσι Κοντίνι»).

Αδιαφιλονίκητα, ο Ντε Σίκα υπήρξε ένας αφοσιωμένος μαχητής του κινηματογράφου, εκείνος που έδωσε στο ιταλικό σινεμά αίγλη και του χάρισε διεθνή αναγνώριση στην πιο απίθανη εποχή. Αν το καλοσκεφθούμε, η μόνη ήττα του ήταν απόρροια ενός πάθους που ποτέ δεν ξεπέρασε. Ο τζόγος εν τέλει τον κατέστρεψε. Πέθανε καταχρεωμένος στο Παρίσι το 1974. Άφησε όμως σε όλους μας μια ανεκτίμητη κληρονομιά. 

Φιλμογραφία

I Girasoli - Το Ηλιοτρόπιο (1970)                      

Il Giardino dei Finzi-Contini - Ο Κήπος των Φίντσι Kοντίνι (1970)

Matrimonio all`Italiana - Γάμος αλά Ιταλικά (1964)     

Ieri, oggi, domani - Χθες, σήμερα, αύριο (1963)                      

Il Giudizio Universale - Η Ωρα της Μεγάλης Κρίσεως (1961)

La Ciociara - Η Ατιμασμένη (1960)

Anna di Brooklyn - Η Ωραία του Μπρούκλιν (1958)  

Stazione Termini - Ο Τελευταίος Σταθμός (1953)

Umberto D. - Οτι Μου Αρνήθηκαν οι Ανθρωποι (1952)

Miracolo a Milano - Θαύμα στο Μιλάνο (1951)

Ladri di Biciclette - Κλέφτης Ποδηλάτων (1949)

Sciuscia - Λούστρος Παπουτσιών (1946)

ΟΙ ΠΡΩΤΑΓΩΝΙΣΤΕΣ 

• Φραντσέσκο Γκολισάνο (1929 -1958) 

Ένας εξαιρετικά ταλαντούχος Ιταλός ηθοποιός, που λατρεύτηκε και αποθεώθηκε ως Τοτό στο Θαύμα στο Μιλάνο του Βιτόριο Ντε Σίκα, ωστόσο η μοίρα δεν ήταν εύσπλαχνη μαζί του. Σκοτώθηκε σε αυτοκινητιστικό δυστύχημα σε ηλικία μόλις 29 ετών, διακόπτοντας εν τη γενέσει της σχεδόν μία πολλά υποσχόμενη κινηματογραφική καριέρα. 

Φιλμογραφία

Sotto Il Sole di Roma (1948) - Κάτω από τον ήλιο της Ρώμης

Vent΄anni (1949)

Il Caimano del Piave (1951)

Miracolo a Milano (1951) - Θαύμα στο Μιλάνο

Un Ladro di paradiso (1952)

Una Croce senza nome (1952)

• Έμα Γκραμάτικα (1874 - 1965) 

Πιο γνωστή για την ερμηνεία της ως γιαγιά Λολότα, η γυναίκας που ανέθρεψε τον Τοτό στο Θαύμα στο Μιλάνο του Βιτόριο Ντε Σίκα, η Έμα Γκραμάτικα ερμήνευσε αρκετούς ανάλογους ρόλους καλοκάγαθης γιαγιάς στη σαραντάχρονη καριέρα της ως ηθοποιού. Συνολικά έπαιξε σε 29 ταινίες, αλλά σε πολύ περισσότερα θεατρικά έργα. Πέθανε από βαθιά γηρατειά το 1965. 

Φιλμογραφία

The Old Lady (1932)

La Damigella di Bard (1936)

Destiny (1938)

Θαύμα στο Μιλάνο - Miracolo a Milano (1951)

http://www.myfilm.gr