Εκτύπωση

https://www.spartorama.gr/articles/57160-i-giorti-ton-foton-ston-agio-spuridona-mustra--apo-ton-gianni-mitrako/

Spartorama - Print | «Η Γιορτή των Φώτων στον Άγιο Σπυρίδωνα Μυστρά», από τον Γιάννη Μητράκο

«Η Γιορτή των Φώτων στον Άγιο Σπυρίδωνα Μυστρά», από τον Γιάννη Μητράκο

«Η Γιορτή των Φώτων στον Άγιο Σπυρίδωνα Μυστρά», από τον Γιάννη Μητράκο
Την περίοδο των Φώτων αναβιώνουν ακόμα και σήμερα πολλά λαϊκά έθιμα με αρχαιοελληνικές ρίζες (διονυσιακές γιορτές) όπως είναι: τα Ραγκουτσάρια, οι αράπηδες, οι καμήλες, οι μπαμπόγεροι, οι μωμόγεροι, οι φωταράδες και άλλα, που έχουν τελείως διασκεδαστικό και μόνο χαρακτήρα
Οδός Εμπόρων

Με τον π. Λάζαρο Σκάγκο, εφημέριο της ενορίας Μυστρά, με συνδέουν στενοί και ακατάλυτοι δεσμοί τουλάχιστον τεσσαράκοντα ετών. Γνωριστήκαμε όταν ήλθε ως νέος διάκος στη Σπάρτη με τη σύζυγό του Αγγελική, συσπουδάσαμε στην ιστορική Παιδαγωγική Ακαδημία Τριπόλεως, εγώ δευτεροετής κι π. Λάζαρος πρωτοετής, αναπτύξαμε φιλία και οικογενειακές σχέσεις, συνυπηρετήσαμε επί σειράν ετών στο 3ο Δημοτικό Σχολείο Σπάρτης, όπου ο π. Λάζαρος ήταν Διευθυντής κι επισφραγίσαμε τη μακρόχρονη φιλία μας όταν ο γιος του Κώστας με τον έτερο Συνάδελφο και φίλο Κώστα Κορομβόκη έγιναν νονοί του 3ου γιου μου του Νικηφόρου. Έκτοτε διατηρούμε κι ενισχύουμε τους δεσμούς αυτούς παντοιοτρόπως, αφού και οι δύο πλέον έχουμε αφυπηρετήσει της ενεργού Υπηρεσίας. Ιδίως αυτήν την περίοδο της πανδημίας, η ενορία Μυστρά που είναι μικρή πληθυσμιακά σε σχέση με τις ενορίες της Σπάρτης, υπήρξε για μας πνευματικό αποκούμπι και στερέωμα και γι’ αυτό οφείλουμε χάριτες στον αγαπητό μας π. Λάζαρο.  

Φέτος αποφασίσαμε με τη σύζυγό μου Φωτεινή τα Φώτα να τα γιορτάσουμε στην ενορία Μυστρά και στον πανέμορφο ναό του Αγίου Σπυρίδωνος που είναι κτίσμα του 17ου αιώνος, τελώντας και εορταστική αρτοκλασία. Ξημερώματα, ενώ ο όρθρος βρισκόταν σε εξέλιξη φτάσαμε στον ολόφωτο και λαμπροστολισμένο ναό. Καλλίφωνοι ιεροψάλτες ο φίλος και απόμαχος Συνάδελφος Σταύρος Τσαρούχας και ο κουμπάρος μου Κώστας Σκάγκος με τη συνδρομή της ταπεινότητάς μου. Δεξί χέρι του παπα-Λάζαρου ο εθελοντικά προσφερόμενος κ. Θεόδωρος Βαχαβιώλος και ο πρωτότοκος εγγονός του Γιώργος Μπουρλόκας. Στη μέση του ναού η ανθοστόλιστη εξέδρα με το σκεύος του αγιασμού και τα απαραίτητα βασιλικά.

Με την πάροδο του χρόνου ο ναός γεμίζει από πιστούς που προσέρχονται ευλαβώς τηρώντας όλα τα επιβαλλόμενα μέτρα προστασίας (μάσκες, αποστάσεις). Ο π. Λάζαρος ιερουργεί με πανηγυρικό και συνάμα κατανυκτικό τρόπο. Τελείται πρώτα η αρτοκλασία και στην καθορισμένη στιγμή ο Μέγας Αγιασμός μια από τις πιο λαμπρές και μεστές πνευματικών νοημάτων ιεροπραξίες της Εκκλησίας μας. Οι ευχές που διαβάζονται από τον ιερέα για τον αγιασμό των υδάτων δι’ ενεργείας του Αγίου Πνεύματος είναι συγκλονιστικές. Ο π. Λάζαρος εμφανώς συγκινημένος εξηγεί στο εκκλησίασμα τη σημασία του αγιασμού και συμβουλεύει για τη σωστή χρήση του.

Η Θεία Λειτουργία φτάνει στο τέλος της και όλοι οι πιστοί περνούν από την υπερυψωμένη εξέδρα για να ασπαστούν τον Τίμιο Σταυρό και  να ραντιστούν στο κεφάλι με αγιασμό. Όλοι γεμίζουν κάποιο μπουκαλάκι ή κάποιο κανατάκι για να μεταφέρουν τον Αγιασμό στο σπίτι τους και να το αγιάσουν.

Τα Θεοφάνεια ή Επιφάνεια ή Φώτα είναι μια από τις μεγαλύτερες ετήσιες δεσποτικές εορτές της Εκκλησίας μας και η τρίτη και τελευταία του Δωδεκαήμερου.  Σύμφωνα με τις ευαγγελικές περικοπές στις αρχές του 30ου έτους της ηλικίας του Ιησού πραγματοποιήθηκε η βάπτισή του στον Ιορδάνη ποταμό από τον Ιωάννη το γιο του ιερέα Ζαχαρία και της Ελισάβετ. Κατά τη στιγμή της βάπτισης κατήλθε το Άγιο Πνεύμα «εν είδει περιστεράς» και ταυτόχρονα ακούσθηκε φωνή εξ ουρανού λέγουσα: «Ούτος εστίν ο Υιός μου ο αγαπητός εν ω ευδόκησα»! Η φράση αυτή αναφέρεται στα Ευαγγέλια: του Ματθαίου, του Μάρκου και του Λουκά. Είναι η μοναδική φορά που εμφανίζεται επί της γης η Αγία και Ομοούσιος και Αδιαίρετος Τριάδα υπό του πλήρους «μυστηρίου» της Θεότητας.  Γι’ αυτό και ονομάζονται Θεοφάνεια.

Πότε καθιερώθηκε να εορτάζεται το γεγονός της Βάπτισης του Χριστού δεν είναι γνωστό. Θεωρείται βέβαιο, όμως, ότι αναφάνηκε πολύ νωρίς στην πρώτη χριστιανική Εκκλησία. Ο Κλήμης ο Αλεξανδρεύς αναφέρει ότι κάποιοι αιρετικοί, οι περί τον Βασιλείδη γνωστικοί, στις αρχές του Β΄ αιώνα γιόρταζαν την ημέρα της Βάπτισης του Κυρίου «προδιανυκτερεύοντες» και ότι η εορτή αυτή γινόταν κατ’ άλλους στις 6 Ιανουαρίου, κατ’ άλλους στις 10 Ιανουαρίου, ενώ τον 3ο μ. Χ. αιώνα ήταν κοινότατη σε όλη τη χριστιανική Εκκλησία.  Ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος παραδέχεται και περιγράφει την εορτή ως αρχαία  πανήγυρη της Μεγάλης Αντιόχειας, από την οποία την παρέλαβαν οι Γνωστικοί Βασιλειδιανοί. Σύμφωνα με τις Αποστολικές Διαταγές (η 38η) η εορτή των Επιφανείων «ήγετο δια το εν αυτή ανάδειξιν γεγενήσθαι της του Χριστού Θεότητος».

Στα τέλη του 3ου μ.Χ. αιώνα προστέθηκε στον εορτασμό κι άλλη σημασία και άρχισε να πανηγυρίζεται ως ημέρα της «εν σαρκί» φανερώσεως του Κυρίου κι από τότε αρχίζει και ο εορτασμός των Χριστουγέννων.   

Κατά τον 4ο αιώνα η εορτή των Θεοφανείων τιμάται με λαμπρότητα σε όλη την ανατολική Εκκλησία ως ημέρα φωτισμού της ανθρωπότητας δια του Αγίου Βαπτίσματος, γι’ αυτό και η ονομασία Φώτα (Γρηγορίου Ναζιανζηνού 39ος λόγος, Αστερίου Αμάσειας «Λόγος εις εορτών των Καλανδών»).

Στη Δύση τα Θεοφάνεια απαντώνται στα μέσα του 4ου αιώνος, αλλά από την εποχή αυτή φαίνεται στη Ρωμαϊκή Εκκλησία και άλλη μια εορτή αφιερωμένη στην κατά σάρκα Γέννηση του Ιησού στις 25 Δεκεμβρίου. Μετά την καθιέρωση της εορτής των Χριστουγέννων σε όλο τον χριστιανικό κόσμο επήλθε ο διαχωρισμός της νέας γιορτής από την εορτή των Θεοφανείων (μέσα του 6ου αιώνος).    

Βασική τελετουργία των Θεοφανείων είναι «ο αγιασμός των υδάτων» με την κατάδυση του Σταυρού. Την παραμονή της εορτής γίνεται ο Μέγας  Αγιασμός ή Πρωτάγιαση ή Φώτιση. Με την Πρωτάγιαση ο ιερέας γύριζε από σπίτι σε σπίτι με το Σταυρό κι ένα κλωνί βασιλικό και αγίαζε ή φώτιζε τους χώρους των σπιτιών. Κατά τη λαϊκή μας παράδοση η Πρωτάγιαση ήταν το πιο αποτελεσματικό όπλο για την εκδίωξη των Καλικάντζαρων, που τρέπονται σε άτακτη φυγή.  

Ο Μεγάλος Αγιασμός γίνεται και  την ημέρα των Θεοφανείων και στη συνέχεια γίνεται ο αγιασμός των υδάτων με την κατάδυση του Σταυρού στα νερά της θάλασσας ή μιας λίμνης ή ενός ποταμού ή μιας δεξαμενής. Ο λαός μας πίστευε πως το νερό αποκτούσε τότε καθαρτήριες κι εξυγιαντικές ιδιότητες και γι’ αυτό έπλεναν σ’ αυτό τα γεωργικά τους εργαλεία και τις εικόνες του σπιτιού.

Στα παλιά χρόνια τα παιδιά έλεγαν τα κάλαντα των Φώτων, που ήταν τα ίδια με μικρές παραλλαγές σε όλη την Ελλάδα:


Σήμερα τα Φώτα κι ο φωτισμός

Η χαρά μεγάλη κι ο αγιασμός.

Κάτω στον Ιορδάνη τον ποταμό,

κάθεται η κυρά μας η Παναγιά.

Όργανο βαστάει, κερί κρατεί, 

και τον Αϊ-Γιάννη παρακαλεί:

Αϊ-Γιάννη αφέντη και βαπτιστή,

βάπτισε κι εμένα Θεού παιδί.

Ν’ ανέβω επάνω στον ουρανό,

να μαζέψω ρόδα και λίβανο.

Τα κάλαντα ακολουθούνταν από τη μόνιμη επωδό:

Καλή σου μέρα αφέντη με την κυρά!


Την περίοδο των Φώτων αναβιώνουν ακόμα και σήμερα πολλά λαϊκά έθιμα με αρχαιοελληνικές ρίζες (διονυσιακές γιορτές) όπως είναι: τα Ραγκουτσάρια, οι αράπηδες, οι καμήλες, οι μπαμπόγεροι, οι μωμόγεροι, οι φωταράδες και άλλα, που έχουν τελείως διασκεδαστικό και μόνο χαρακτήρα.

Η εποχή μας, δυστυχώς, απομακρύνεται σταδιακά απ’ αυτές τις μοναδικής σημασίας χριστιανικές γιορτές, αλλά κι από τις όμορφες λαϊκές μας συνήθειες. Γίνεται έτσι «στεγνή» χωρίς αισθήματα και συναισθήματα και ο σύγχρονος άνθρωπος «σέρνεται» από τις εφήμερες σειρήνες του ευδαιμονισμού και του ηδονισμού, από την απατηλή λάμψη της βιτρίνας. Γι’ αυτό και «σπαταλά» τη ζωή του ανικανοποίητος, γεμάτος από ψυχολογικά κενά, έρμαιο των καταθλίψεων και των φόβων, χωρίς ελπίδα κι αισιοδοξία για το μέλλον. Κι έπειτα αναρωτιόμαστε: «Τι να φταίει;».


Γιάννης Μητράκος