Στους ενδοστρεφείς εντάσσουμε τους φαινομενικά ή πραγματικά ακοινώνητους, εκείνους που δύσκολα τους καταλαβαίνουμε, καθώς και τις δειλές εκείνες φύσεις, οι οποίες αποτελούν την άκρα αντίθεση προς τους άλλους, τους πολύ κοινωνικούς, τους ανοιχτόκαρδους, τους εύθυμους, ή έστω αυτούς που είναι ομιλητικοί, συμβιβαστικοί και που εύκολα δέχονται την επίδραση των άλλων ανθρώπων, των εξωστρεφών.

Οι εξωστρεφείς αποφασίζουν μάλλον από τις σχέσεις τους προς τον έξω κόσμο. Αναμφίβολα και ο εξωστρεφής έχει τις δικές του, τις προσωπικές του γνώμες, αλλά η δύναμή τους είναι μικρότερη από τις απόψεις που εξαρτώνται από τους εξωτερικούς όρους της ζωής.

Το ενδιαφέρον και την προσοχή του εξωστρεφή ελκύουν, σε μεγάλο βαθμό, τα γύρω του πρόσωπα και πράγματα. Απόδειξη για την αξία του είναι συνήθως η επιδοκιμασία του πλήθους και των ειδικών. Προσαρμόζεται εύκολα στις συνθήκες και τις αντιλήψεις της εποχής του, προσπαθεί να είναι ενημερωμένος, συγχρονισμένος, αποφεύγει τη μόνωση. Και όταν αρρωστήσει ή για άλλους λόγους μείνει μόνος του, προσπαθεί να βρίσκεται σε επικοινωνία με τον έξω κόσμο.

Αντίθετα ο ενδοστρεφής επηρεάζεται από υποκειμενικούς παράγοντες. Δίνει, εύκολα, συχνά, την εσφαλμένη εντύπωση ότι είναι εγωιστής. Εκφέρει συνήθως κρίσεις με θάρρος και σταθερότητα. Έτσι φαίνεται να αποκλείει κάθε άλλη γνώμη. Βλέπει συνήθως προς τα μέσα του. Σιωπηρός, δίνει την εντύπωση ότι δεν μας βλέπει σωστά, ότι δεν βλέπει σωστά γενικότερα το περιβάλλον του. Φαίνεται ψυχρός και δίνει μικρή σημασία στον έξω κόσμο. Επιθυμεί πολλές φορές να βρίσκεται μόνος. Με δισταγμούς γνωρίζει νέους ανθρώπους, νέες ιδέες. Ντύνεται κόσμια χωρίς να επιδιώκει να τραβήξει την προσοχή των άλλων. Τηρεί τους τύπους, χαιρετάει και έτσι προστατεύεται από την εισβολή μέσα του τού έξω κόσμου (περσόνα).

Ο εξωστρεφής απευθύνεται στους άλλους με το «συ», ο ενδοστρεφής με το «σεις» και σε πολύ λίγους με το «συ». Έτσι με το «σεις» κρατάει σε απόσταση τους άλλους και διατηρεί ο ίδιος την ελευθερία του. Ο ενδοστρεφής είναι ανίκανος να ασχολείται ταυτόχρονα με πολλά ζητήματα, μένει όμως σταθερός στην επίτευξη του εκάστοτε σκοπού του. Έτσι, είναι φυσικό να έχει ασθενή αντίληψη της εξωτερικής πραγματικότητας. Για τούτο συνήθως χαίρεται λίγο αν ποτέ τα πράγματα, από τύχη, οδηγήσουν σε ταχεία και εύκολη επίτευξη του σκοπού. Ο ενδοστρεφής π.χ. που θέλει να φθάσει σε άγνωστο τόπο πεζός, ακολουθώντας ορισμένο σχέδιο, αν κατά τύχη τον συναντήσει στο δρόμο φίλος με το αυτοκίνητό του και πεισθεί να ανέβει σ’ αυτό, δεν θα είναι τόσο ευχαριστημένος, όσο θα ήταν αν έφθανε στον τόπο εκείνο πεζοπορώντας, τηρώντας αυστηρά το αρχικό σχέδιό του. Εξάλλου, ο ενδοστρεφής έχει πολύ δυνατό το συναίσθημα του καθήκοντος και ισχυρή κλίση να προτιμά τις δυσκολότερες πράξεις παρά τις ευκολότερες.

Αντίστροφα ο εξωστρεφής έχει πιο ισχυρή την ικανότητα να αντιλαμβάνεται τον κόσμο των πραγμάτων, των αντικειμένων, αλλά έχει μικρότερη τη δύναμη να εμμένει σταθερά στην επίτευξη ενός έργου. Ο εξωστρεφής, επίσης, προσαρμόζεται εύκολα στις περιστάσεις της ζωής, αλλά και αποσείει εύκολα από τους ώμους του την ευθύνη. Εύκολα στρέφεται προς νέους σκοπούς και μάλιστα προτού να φέρει σε πέρας τους παλαιούς. Ο ενδοστρεφής αισθάνεται τον εξωστρεφή ως επιπόλαιο, αν και δεν το λέει φανερά. Ο εξωστρεφής πάλι κατηγορεί τον ενδοστρεφή ως μονότονο και ανιαρό.

Όπως είπαμε, και έπειτα από τόσες διακυμάνσεις μεταξύ των δύο γενικών αυτών τύπων, είναι φανερό ότι, στην πραγματική ζωή, δεν είναι δυνατό να βρούμε έναν απόλυτα ενδοστρεφή ή εξωστρεφή, γιατί όλοι έχουμε, ως ένα βαθμό, και τις δύο τάσεις. Είμαστε διαφορετικοί οι ενδοστρεφείς και οι εξωστρεφείς, αλλά ως ψυχολογικοί τύποι ισότιμοι. Στον καθένα μας είναι δοσμένες και οι δύο δυνατότητες.

Ένα παράδειγμα ενδοστρεφή και εξωστρεφή

(Στο επόμενο)