Άγνοια ανεπίτρεπτη για ανθρώπους που ασχολούνται επαγγελματικά με την τέχνη να μην γνωρίζουν πως στην δική μας παράδοση ο εικαστικός τρόπος ουδέποτε είχε πρόσημο ιδεολογικό

Είχα ένα όραμα. Να φτιάξω στην Κρήτη μια τοιχογραφία με την ιστορία του Θησέα με τον Μινώταυρο. Με την ερμηνεία μου, με τον τρόπο μου τον ζωγραφικό που βαστά από την αρχαία Ελλάδα και το Βυζάντιο, τον μεσαιωνικό δηλαδή Ελληνισμό,  και είναι εμπλουτισμένος με τους διαλόγους μου με τον Δυτικό εικαστικό πολιτισμό. Βρέθηκε με την συνδρομή φίλου καλού, κάποιος χώρος δημόσιος και έκανα την πρότασή μου. Απορρίφθηκε η πρόταση  με το αιτιολογικό πως δεν ταιράζει η ζωγραφική μου στον χώρο αυτό που είναι   δημόσιος χώρος και άρα  κοσμικός (Secular). Δεν έμαθα περισσότερα ούτε και ζήτησα  περισσότερες εξηγήσεις. Είναι μάταιο και ανώφελο. Συνεπέρανα πως στο νου αυτών που απέρριψαν  την πρότασή μου η τεχνοτροπία μου με τα όποια «βυζαντινά» εικαστικά στοιχεία της έκανε την ζωγραφιά θρησκευτική ...

Κι όλοι μαναδικοί είμαστε γιαυτό κανείς δεν θα θυμάται εσένα. Θα θυμούνται σπαράγματα από την διαδρομή σου, χνάρια απο την δημιουργία σου αλλά όχι έσενα.

Πες τώρα πως έγινες σπουδαίος. Πες πως τιμήθηκες ιδιωτικά και δημόσια. Πες πως σε «προσκύνησαν» «πιστοί και άπιστοι», πως σε θαύμασαν, πως σε λάτρεψαν πολλοί, σχεδόν όλοι. Κι ύστερα άμα ήρθε ο καιρός σου έφυγες για τον ταξίδι που δεν έχει επιστροφή. Και εσύ φεύγεις με την ψευδαίσθηση πως θα μείνεις στην ιστορία, πως είσαι ιστορία και πως δεν θα ξεχαστείς. Να το ξέρεις. Κανείς δεν θα σε θυμάται. Στην καλύτερη των περιπτώσεων θα θυμούνται και θα εκμεταλλεύονται ή θα χαίρονται όσα έκανες, όσα είπες, όσα έγραψες, όσα ζωγράφισες, ή σχεδίασες. Θα μείνουν οι φωτογραφίες σου από στιγμές θριάμβου και χαράς, θα μείνουν κάποια χνάρια σου που θα σε δείχνουν αλλά εσένα κάνεις δεν θα σε θυμάται. Κανείς δεν θα θυμηθεί τον πόνο που χρειάστηκες για να φτιάξεις όσα έφτιαξες, τις ταπεινώσεις που υπέσ...

... θερμή παράκληση αφήστε τα πρόσωπα και τα πράγματα στην ησυχία τους, στην ερωτική τους διαδρομή μεσα στην ζωή και σιωπήσετε, αφήστε τον έρωτα να κάνει το θαύμα που εσείς ως σχολαστικοί δεν θα δείτε ποτέ

Γενικεύεις και πετσοκόβεις. Στρογγυλεύεις κει που δεν πρέπει και τετραγωνίζεις όπου δεν επιτρέπεται. Χάνεις την φύση των πραγμάτων που είναι τρεπτά και μάλιστα εύτρεπτα και αυτεξουσίως συμβάλλονται, θυληκώνουν προσαρμόζονται και υπάρχουν προσωπικά ως σχέση. Κι εκεί, στην εν σχέσει ύπαρξη τους, δεν έχουν ορισμό και δεν χωράνε σε γενικεύσεις και ορισμούς και δεν υπόκεινται φυσικά σε αφορισμούς. Ο Δυτικός «πολιτισμένος» κόσμος μας, απόπαιδο μιας λειψής ερμηνευτικής του Αριστοτέλη και του Πλάτωνα με αρκετή σχολαστική Θεολογικοφιλοσοφική σάρκα, χάθηκε αιώνες τώρα στο κυνήγι των «μαγισσών»-ιδεών, την Ουσία του Θεού και των όντων και έχασε τα πρόσωπα και τα πράγματα, έχασε την εμπειρική γνώση του θεού για να απολαύσει την διανοητική προσέγγιση των αποδείξεων της ύπαρξης Του, έχασε την θ...

Νύχτωσε σε πολιτεία οικειοθελώς ζεμένη σε ιδέες και νοήματα, κουκουλωμένη απο σωρούς ψεύτικους εαυτούς και αμάλαγα κορμιά

Νύχτωσε. Βράδυασε και νύχτωσε σε μια πολιτεία όπου οι άνθρωποι αρέσκονται σε εύκολες εικονικές ζωές ριζωμένοι μπροστά σε θεάματα δήθεν εξαίσια και άλλα φτηνά, σκυμένοι σε βιβλία-εξόδους διαφυγής, μανιασμένοι κατά μόνας να γράφουν, να ποιούν τέχνας θηρεύοντας κολακείες με την ψευδαίσθηση πως ποιούν άθλα δήθεν αξιοθαύμαστα και ξακουστά για σύμπασα την πλάση. Νύχτωσε. Ακούω ρεμπέτικα. Αναπολώ άλλες εποχές με ανθρώπους κανονικούς που ξέρουν πως έχουν όρια, που ζουν μαζί. Εκείνους με τους παθιασμένους έρωτές τους, με τις πλατειές πανώριες αγάπες τους, τίς πελώριες κακίες τους, τα φρικτά μίση, τα ιεροτελεστικά φονικά, τους φαρμακερούς ψίθυρους, το τρομακτικό σούσουρο, τις κοφτερές μπηχτές. Αναπολώ πολιτείες σκυμμένες στην ανάγκη με ανθρώπους μαζεμένους μαζί να ιερουργούν την κάθαρση σε εξο...

Ας σταθούμε λιγάκι, ας σιωπήσουμε, ας συλλογιστούμε και ας πάρουμε αποφάσεις ουσίας

Πολύς ο λόγος των ημερών για την ελευθερία στην τέχνη. Με επιχειρήματα και αντεπιχειρήματα ένθεν καθείθεν. Συνήθως φτωχά ή ανύπαρκτα. Κι ετούτο δείχνει την σύγχυση των Δυτικών κοινωνιών που αιώνες τώρα τρέφονται με την ψευδαίσθηση πως είναι ο μόνος υπαρκτός πολιτισμός επί γης αγνοώντας επιδεικτικά άλλους τρόπους ύπαρξης «διαφορετικών» κοινωνιών  και άλλους συχνά αρχαίους πολιτισμούς. Η πενία στον διάλογο ή στην κοκορομαχία που κυριαρχεί εκκινεί από έλλειψη, παντελή συχνά, διαλόγου και συζήτησης με την πρώτη και ουσιαστική σημασία των λέξεων. Αλλά πώς να υπάρξει συν-ζήτηση και δια-λόγος όταν απουσιάζει ο κοινός λόγος στις δυτικές κοινωνίες; Όταν  τα μέλη αυτών των κοινωνιών δεν συμφωνούν στο τί είναι βασικό και ουσιαστικό για την ύπαρξη μιας πραγματικής κοινωνίας, όταν απουσιάζει ...

Αν ήταν να διαλέξω ένα πράγμα από όσα τα χέρια μου έπλασαν, θα ήταν αυτή η εικόνα

Ήταν κάποια Τετάρτη στην Άνοιξη του 2006. Τις Τετάρτες πάντα έκανα μάθημα στην Εικονουργία, την παλιά που ήταν στην Νέα Ιωνία. Τέλειωσα το μάθημα και κατέβηκα στον κάτω όροφο και είδα στημένο επάνω στο καβαλέτο ένα δίπτυχο που το είχα αφήσει εκεί ξεχασμένο καιρό. Ήταν άλλο πράγμα να φτιάξω, μια ζωγραφιά γιά μια ενότητα έργων. Τοι έργο αυτό  δεν έγινε ποτέ. Έτσι ξεχάστηκε και περίμενε τον καιρό του. Είχα χαρά. Αυτό το θυμάμαι καλά. Δίχως να το σκεφτώ πολύ κάθισα και επήρα ένα μολύβι και σχεδίασα αυτή την εικόνα του Ευαγγελισμού. Ήταν και τότε Σαρακοστή θυμάμαι. Σχεδίασα έτσι απλά χωρίς να σκέφτομαι. Με όσα ήξερα τότε, με αυτά τα ψυχικά και πνευματικά που είμουνα τότε. Επηρεασμένος μάλλον από τον εξαίσιο κόσμο των Κομνήνειων τοιχογραφιών  που μελετούσα τότε και μου άρεσαν, κι ακόμα...

Μερικοί, δυστυχώς κατά καιρούς πολλοί, κρατούν εγωιστικά όλο το φως, δεν μοιράζουν τίποτα γύρω τους και υπάρχουν στη ζωή ως μαύρο χρώμα, παράγοντας γύρω τους σκοτάδι

Οι άνθρωποι μέσα στη ζήση μοιάζουν με τα χρώματα. Υπάρχουν άνθρωποι που φέρνουν στα κόκκινα. Στα κόκκινα της γης όπως το κόκκινο Περσίας, της Αγγλίας  ή το άλλο το Βενέτικο. Άλλοι πάλι ταιράζουν με   πιό επιδεικτικά και επιβλητικά όπως τα κόκκινα του Κάδμιου, ενώ άλλοι έχουν την σεμνή λαμπρότητα  της βασιλικής Κιννάβαρης, και την τρυφερότητα και την γλυκιά ειρήνη της Αλιζαρίνης. Άλλοι άνθρωποι φέρνουν  σε πράσινα επιθετικά σαν τα πράσινα Κοβάλτια και Χρώμια ή σεμνά και ήμερα σαν μειλίχιο πράσινο του Μαλαχίτη. Υπάρχουν και άνθρωποι που θα τους πήγαιναν τα ωραία γαλάζια, να σαν εκείνα του θεσπέσιου αρχαίου Αιγυπτιακού γαλάζιου των Μινωϊκών τοιχογραφιών, ή σαν το μυστηριακό θηλυκό και απύθμενο Λάπις Λάζουλι ή ακόμα και σαν τα πιο σύγχρονα επιθετικά μπλε του Κοβαλτίου  και  του Καδμίου...

Διάβαζα πρόσφατα λόγια μανιφέστο από έναν εν ζωή Έλληνα ζωγράφο πως η ζωγραφική, λέει, είναι  ένας τρόπος να πεις ποιος είσαι. Αυτά διάβαζα  και σκεφτόμουνα πόσο μακρυά έχουμε φτάσει ως λαός και ως πολιτισμός από τον  τρόπο των πατέρων μας και τα ιδεώδη του. Από ένα τρόπο για τον οποίο η  ζωγραφική και οι τέχνες γενικότερα ουδέποτε υπήρξαν τρόπος για να πεις ποιός είσαι,  αλλά ένας τρόπος να υπάρξεις μέσα σε μια κοινότητα ανθρώπων, να ενωθείς με τους άλλους και να καταγράψεις αυτήν την εμπειρία σχέσης με οπτικούς όρους, δηλαδή να την κάνεις εικαστικό γεγονός που να είναι δημιουργία, αγαθό του Δήμου κι όχι απλώς μια ιδιωτική κατασκευή που παρέχει μαρτυρία για το άτομο σου. Η ζωγραφική δεν θα έπρεπε, θαρρώ,  να είναι ένα τρόπος να ξεχωρίσεις απο τον κόσμο για να αναδείξεις το άτομο σ...

Απ΄όλες τις αμέτρητες εποχές του χρόνου αγαπώ τον Χειμώνα

Απ΄όλες τις αμέτρητες εποχές του χρόνου αγαπώ τον Χειμώνα. Είναι το απρόβλεπτο των ημερών με τις εμφανείς εναλλαγές του καιρού και της ατμόσφαιρας, είναι η χλωμή παλέτα της φύσης με τα λιγοστά χρώματα που ήσυχα μετεωρίζονται μέσα στο ασημένιο ειρηνικό φως των συννεφιασμένων ημερών, είναι ακόμα η διάχυτη αίσθηση μιας αιωρούμενης προσμονής. Αυτό που με θέλγει στες εικόνες αυτές είναι μια σιγουριά που παίρνω βλέποντάς τες· μια σιγουριά πως όλοι, όλοι ανεξαιρέτως οι άνθρωποι, και οι πιο μοναχικοί, και οι λιγότερο της τύχης ευνοημένοι, ακόμα και όσοι κατέχουν λιγότερα πλούτη έχουν ένα πράμα κατάσαρκα να τους αγκαλιάσει να τους δώσει μια επαφή με ξένο σώμα, να τους δώσει μια υπόσχεση πως ποτέ, πως ποτέ δεν θα μείνουν ανέστιοι και μετέωροι επάνω σε ένα κενό αισθημάτων με το σώμα ανέγγιχτο, ...

Τα λαϊκά τραγούδια σε κάνουν να θυμάσαι ενώ τα ελαφριά σε κάνουν να ξεχνιέσαι

Κάπου διάβασα πως ρωτήσανε τον μεγάλο Μίκη για τη διαφορά ανάμεσα στο λαϊκό και στο ελαφρό τραγούδι. Κι εκείνος με τη λαϊκή σοφία του την ελληνική είπε πως τα λαϊκά τραγούδια σε κάνουν να θυμάσαι ενώ τα ελαφριά σε κάνουν να ξεχνιέσαι. Κι αυτό που θυμάσαι είναι κυρίως μνήμες πονεμένες και νταλκάδες βαρείς και όνειρα ανεκπλήρωτα και χαμένες αγάπες και προδοσίες απρόσμενες και ταξίδια αταξίδευτα και όλα όσα δεν έφτασες. Γιατί ο εαυτός είναι κυρίως όσα δεν έφτασε. Όσα πόθησε και όσα δεν έφτασε κι όχι όσα κατάφερε. Εκείνα ήσαν τα εύκολα και μάλλον δεν μετράνε πολύ. Αυτά που μετράνε, αυτά που σε μετράνε είναι όσα πεθύμησες πολύ και τεντώθηκες όσο δεν γίνεται άλλο να φτάσεις και δεν έφτασες ποτέ. Και δεν τα έφτασες όχι γιατί  είσουνα δειλός, ή ανίσχυρος, ή αδύναμος αλλά γιατί πόθησες το από...

(Μικρό εξομολογητικό)

Από το 2012 αφότου έφυγα από το Ελληνικό Πανεπιστήμιο για να αφιερωθώ στην ζωγραφική, ταξίδεψα πολύ σε χώρες μακρυνές όπου χρειάστηκε να μείνω για πολύ  δουλεύοντας σε σκαλωσιές μακρυά από την πατρίδα και όσους αγαπώ. Κούραση και μοναξιά πολλή. Τα βράδυα στις λίγες ώρες που απέμεναν για ξεκούραση σε  δωμάτια ξενοδοχείων με τον νου στενεμένο από τους πόνους του κορμιού και τον νόστο, μόνη παρηγορία οι μουσικές και κυρίως τα τραγούδια που αγκαλιάζουν ολόκληρο τυον άνθρωπο, το νου με τους στίχους, την καρδιά με το μέλος και το κορμί με το ρυθμό. Άκουγα πολλά τις ώρες αυτές. Απέφευγα συνήθως τις λυπητερές και δίχως λόγια μουσικές που πολλαπλασιάζουν την μοναξιά, αλλά  και τα περισσότερα "έντεχνα" σύγχρονα ελληνικά με κούραζαν με το αδιέξοδο και την κόλαση που κατέγραφαν χωρίς να δείχνο...

Ο τρίτος, ο τρυφερότερος, απαλά αγκάλιασε το κουρασμένο φεγγαράκι για να ξαποστάσει από την ολονυχτία του

Πάνε χρόνια τώρα που ένας φίλος κανονικός είχε την ιδέα να εκθέσουμε κάπου μαζί σε ένα ωραίο χώρο στην Βόρεια Ελλάδα. Με ζήτησε λοιπόν να φτιάξω κάτι με φυτά. Εγώ δεν ξέρω από αυτά όποτε σκαρφίστηκα και έφτιαξα τρείς κυπάρισσους λυγερούς που λικνίζονται αγέρωχοι, υπομονετικοί και ωραία άφοβοι μέσα σε ανέμους παιχνιδιάρικους και στα στοιχεία της φύσης. Τρείς κυπάρισσους παρατακτικούς που παρίστανται ενώπιον και που φτιάχνουν μια παρουσία όμορφη έτοιμη να υποδεχτεί και να αγκαλιάσει πλάσματα και όνειρα και υποσχέσεις αιωνιότητας. Έτσι ο πρώτος Κυπάρισσος δέχεται έναν άγουρο που πάει να πιάσει-χωρίς να ξέρει το γιατί-τη φωλιά των πετεινών του ουρανού. Ο δεύτερος έχει απλωθεί επιδέξια και στρώθηκε διάπλατα να κοιμηθούν επάνω του οι ερωτευμένοι του κόσμου και ο τρίτος, ο τρυφερότερος, απαλά...

Ήταν ανθρώπινοι. Με τα πάθια τους, τις λύπες τους, τις πτώσεις τους, τις ελπίδες τους, τα κοσμικά τους όνειρα και τις επιθυμίες όλων των λογιών.

Εργαζόμενος συχνά μέσα στις συνθήκες της οικοδομής σκονισμένος, ιδρωμένος και λερός σκέφτομαι πως κάπως έτσι θα ήταν και με τους παλιούς μαστόρους για τους οποίους ο νους και η φαντασία μας έχει άλλη, κάπως πλασματική  εικόνα. Βλέποντας το εξαίσιο έργο τους, το συχνά αριστουργηματικό, σχηματίζουμε την εντύπωση πως κάποιοι άψογοι, αμόλυντοι και αιθέριοι άνθρωποι που ευωδίαζαν τα έκαναν όλα ετούτα. Νομίζουμε, παρασυρμένοι από την ωραιότητα των έργων τους πως  δεν  ήσαν καν άνθρωποι εκείνοι που έκαναν τα εξαίσια που θαμπώνουν  τα μάθια μας κι εκστασιάζουν το νου μας. Σα να τα έκαναν άγγελοι ουράνιοι κι όχι άνθρωποι μικτοί και κεκραμμένοι σαν εμάς. Κι όμως θαρρώ πως κάπως έτσι θα ήταν κι εκείνοι όπως όλοι οι άνθρωποι. Ήταν ανθρώπινοι. Με τα πάθια τους, τις λύπες τους, τις πτώσεις τους, τ...

Γιατί οι κάλτσες πρέπει να είναι έργα τέχνης πάντα και κόσμημα των ποδιών που πρέπει να τιμώνται

Pair of thieves. Τις βρήκα σε ενα αμερικάνικο σούπερ μάρκετ σε  μια επαρχιακή πόλη. Τις ερωτεύτηκα αμέσως. Ίσως να βοήθησε  κι ο χειμώνας που ρήμαζε τα κόκκαλα και τις αδύναμες ψυχές.  Αυτό που αγάπησα σε αυτές αρχικά ήταν τα χρώματα. Αλιζαρίνη και Γαλάζιο Ίντιγκο. Και τα δύο εξασθενημένα χρώματα στα όρια της μετάβασής τους σε κάτι άλλο. Σαν να έχουν παραιτηθεί και παραδεχτεί πως δεν έχει πιά νόημα να το παλεύουν και εύκολα θα δέχονταν να μεταπηδήσουν στο μώβ ή σε κάποιο άλλο πεθαμένο και ουδέτερο γκρί. Μ άρεσε αυτή η παρακμή και η παραίτηση που έβγαζαν τα χρώματα ώσπου σιγά σιγά άρχισα να παρατηρώ τις  σχέσεις των σχημάτων και του χρώματος και τις μικρές εκπλήξεις που έκρυβαν και ξετρελάθηκα τελείως μαζί τους. Ολα είναι οργανωμένα σε τρίγωνα μικρά και μεγάλα, ισοσκελή και μη που ό...

Μονάχα οι άνθρωποι κατασκευάζουν απόλυτα ευθείες γραμμές οι οποίες είναι ακοινώνητες και μοναχικές αφού η ίδια η φύση τους δεν επιτρέπει να σχετιστούν και να φτιάξουν κοινωνία

Η φύση πιθανότατα δεν έχει ευθείες γραμμές. Η απόσταση ανάμεσα σε δύο σημεία στην φύση δεν γίνεται με μια κίνηση σε ευθεία γραμμή αλλά σε τεθλασμένη γραμμή, η οποία κάθε φορά ακουλουθεί μοναδική διαδρομή μία από τις άπειρες που μπορεί να ακολουθήσει. Η διαμόρφωση της κίνησης αυτής των τεθλασμένων γραμμών γίνεται με την επίδραση άπειρων παραγόντων που μεταβάλλονται αενάως και ποτέ δεν δίνουν το ίδιο αποτέλεσμα. Και οι γραμμές της φύσης, οι τεθλασμένες, είναι ελαστικές και καταδέχονται την σχέση και πλάθονται αναλόγως χωρίς να σπάσουν. Βρίσκουν τρόπους να ρυθμίζονται, να ζυγίζουν τις πιέσεις και να κυλούν μέσα σε αυτές όπως το νερό μέσα στην φύση, όπως ο θυμός στις ψυχές των παιδιών. Οι ευθείες γραμμές μάλλον δεν υπάρχουν στην φύση. Μονάχα οι άνθρωποι κατασκευάζουν απόλυτα ευθείες ...

Πολλά με γοήτεψαν στην γραφή του αλλά πάνω από όλα ο τρόπος που κατανόησε το ανθρώπινο πρόσωπο μέσα στην ερωτική του σχέση με τον άλλο και τον Θεό

Τον Χρήστο Γιαννάρα τον ξέρω μέσα από τα γραπτά του όσο θυμάμαι τον εαυτό μου να σκέφτεται σε επίπεδο θεολογίας και Φιλοσοφίας. Διάβασα στην νιότη μου πολλά από τα βιβλία του και έπαθα πολλά με όσα αναφέρει σε αυτά. Πολλά με γοήτεψαν στην γραφή του αλλά πάνω από όλα ο τρόπος που κατανόησε το ανθρώπινο πρόσωπο μέσα στην ερωτική του σχέση με τον άλλο και τον Θεό. Ο τρόπος αυτός με σημάδεψε βαθιά και ήταν μια από τις βάσεις που στηρίχτηκα για να ερμηνεύσω την Ορθόδοξη ζωγραφική και κυρίως για να κατανοήσω την «Βυζαντινή» εικαστική κατασκευή και το πώς της λειτουργίας των σχέσεων γραμμών και χρωμάτων  μέσα στο ζωγραφικό γεγονός. Η προσπάθεια του επίσης να αποθρησκιοποιήσει το Εκκλησιαστικό Ευχαριστιακό γεγονός με βοήθησε να πλησιάσω την Βυζαντινή ζωγραφική με άλλους όρους μακρυά από τη...

Όλοι οι άνθρωποι τον ίδιο κόσμο κοιτούν, με τα ίδια μάτια βλέπουν αλλά αλλιώς θεωρούν

Όλοι οι άνθρωποι κοιτάζουν καθημερινά  ίδια πράγματα, τον ίδιο κόσμο παρατηρούν και θεωρούν. Μα ο καθένας αλλιώς βλέπει, στα ίδια πράγματα αλλά βλέπει και την σύνθεση τους διαφορετικά κάνει στο νου και φέρνει στη ζωή του. Κι ετούτο δεν είναι κάποια παραξενιά της φύσης, καμιά ιδιοτροπία ούτε κανένα ξεχωριστό χάρισμα που διαθέτουν κάποιοι σε βάρος άλλων που είναι δήθεν στερημένοι. Όλοι οι άνθρωποι τον ίδιο κόσμο κοιτούν, με τα ίδια μάτια βλέπουν αλλά αλλιώς θεωρούν. Απλά δεν είναι  τα μάτια που κοιτούν αλλά ολόκληρος ο άνθρωπος με την ψυχή του και την καρδιά του και όλες τις εμπειρίες  του σώματος κι όλης του ζωής. Έτσι άμα κοιτά κάποιος βλέπει τα πάντα μέσα από όσα έχει ζήσει αλλά και μέσα από όσα η καρδιά του αγαπά και όσα η ψυχή νοσταλγεί να φτάσει. Η εικόνες που ο άνθρωπος φτιάχν...

Έστησαν το Ρεμπέτικο τραγούδι και σταμάτησαν, έστω πρόσκαιρα, την άνευ όρων παράδοση στον εκδυτικισμό που έφτασε με την ίδρυση του νεοελληνικού κράτους και ζητούσε να αφανίσει κάθε τι που θύμιζε τον παλιό τρόπο, τον ελληνικό τρόπο

Ο Μάρκος και η παρέα του έκανα άθελά τους μια επανάσταση. Άθελά τους την έκαναν γιαυτό και πέτυχε. Δεν την προγραμμάτισαν ούτε και ζητούσαν τίποτα από αυτήν. Απλά ακολούθησαν την καρδούλα τους και κυρίως το κορμί τους κι έφτιαξαν το Ρεμπέτικο τραγούδι. Έστησαν το Ρεμπέτικο τραγούδι και σταμάτησαν, έστω πρόσκαιρα, την άνευ όρων παράδοση στον εκδυτικισμό που έφτασε με την ίδρυση του νεοελληνικού κράτους και ζητούσε να αφανίσει κάθε τι που θύμιζε τον παλιό τρόπο, τον ελληνικό τρόπο όπως αυτός είχε δομηθεί μέσα στις χιλιετίες από τα Μινωικά χρόνια μέχρι τις ζωγραφιές του Θεόφιλου. Ο Μάρκος και η τετράς του Πειραιά έκαναν μίαν επανάσταση και ξεκίνησαν να τραγουδάνε για τους απλούς ανθρώπους με τα πάθη τους, τις αδυναμίες του, τα σκοτάδια τους, τις πτώσεις τους, αλλά και για τις αγάπες τους,...

Έχουν πλέον χαθεί οι γενεές εκείνες των μαστόρων που ήξευραν να ξεχνούν τον εαυτό τους και να υπηρετούν την ζωγραφιά τους και την αρτιότητας της

Στα μέσα του 18ου αιώνα, στην Δυτική Ευρώπη παλεύουν με τον «ρεαλισμό» και τον αναφαινόμενο ρομαντισμό, με κραυγαλέες και επιτηδευμένες εικαστικές λύσεις  που προσπαθούν να συγκινήσουν και να πείσουν υποβάλλοντας τον θεατή και κατευθύνοντας το νου και την καρδιά του. Ήδη από την «Αναγέννηση» στην Δύση οι ζωγράφοι,  κι όχι μόνον , πάλευαν με τις ψευδαισθήσεις της «ορθής κατασκευής» με την ψeυδαίσθηση πως ο άνθρωπος μπορεί να φτιάξει  πιστά αντίγραφα  της πραγματικότητας την οποία υποτίθεται πως γνωρίζει, ή μιά άλλην διαφορετική ιδανική πραγματικότητα έξω όμως απο τα όρια της μόνης πραγματικής πραγματικότητας. Κι ενώ  αυτά  τα τρανά επιχειρεί ο άνθρωπος της Δύσης με την ψευδαίσθηση-που ακόμη και σήμερα δεν έχει καταρρεύσει - ότι αυτός είναι ο μόνος, ο σωστός τρόπος, εκεί μακρυά  άλλοι ...

Οι άνθρωποι μέσα στην ιστορία έμαθαν να είναι όμορφοι αλλοιώς

Πολλά ολίγοι έχουν ωραία σώματα. Ακόμα ολιγότεροι έχουν όμορφα πρόσωπα και λαμπερά ακτινοβόλα μάτια που καθρεφτίζουν την ψυχή. Οι πολλοί των ανθρώπων είμαστε άσχημοι. Κάτι λείπει πάντα και δεν ολοκληρώνεται η ευ-μορφία. Κι αμα παρέρχεται και το 19ον ετος της ηλικίας η φθορά που επέρχεται σταδιακά και αμετάκλητα επιτείνει την ασχήμια. Όμως οι άνθρωποι ήβραν τρόπους να υπάρχουν ωραίοι, ήβραν τρόπους να δημιουργούν εικόνα του εαυτού  που παραπλανά το μάτι και προσφέρει ηδύτητα στην καρδιά και στες αισθήσεις. Και μη φανταστείς τίποτα παράξενα και απωθητικά και δυσάρεστα πράγματα και επεμβάσεις χειρουργικές στις οποίες εσχάτως επιδίδονται διάφοροι αμήχανοι και άνευ φαντασίας εύποροι. Οι άνθρωποι μέσα στην ιστορία έμαθαν να είναι όμορφοι αλλοιώς. Με μια χειρονομία, για παράδειγμα, μέ...

Μέσα στην έπαρση και στην ύβρη που φέρνει η ψευδαίσθηση της παντοδυναμίας οι άνθρωποι καταλώνουν ο ένας τον άλλο χωρίς να νοιάζονται στ΄αλήθεια για ποιότητες της κανονικής ζωής

Ιδεώδες όλου του δυτικού κόσμου φαίνεται να είναι, με Εβραιοχριστιανή μεσσιανική σαφώς επίδραση, η κίνηση προς τα εμπρός, προς μια ιδανική κατάσταση που άλλοτε ονομάζεται παράδεισος, πρόοδος κτλπ. Έτσι πολλοί αν όχι όλοι οι σύγχρονοι άνθρωποι  που παράγουν έργα του πολιτισμού μοιάζουν να ζητούν να γίνουν πρωτοπόροι, μπροστάρηδες στην πορεία προς τα εμπρός που εξ ορισμού θεωρείται κάτι καλύτερο από το προγενέστερο. Το κυνήγι του νέου, του πρωτότυπου μοιάζει να είναι το ιδανικό όραμα του δυτικού ανθρώπου. Η μανική όμως αυτή καταδίωξη του νέου, ασύνδετου συχνά με τις ανάγκες και προϋποθέσεις των κοινωνιών, οδηγεί με σχεδόν μαθηματική ακρίβεια σε ένα χάος, σε μια Βαβέλ στην οποία έχει χαθεί η επικοινωνία. Μέσα στην έπαρση και στην ύβρη που φέρνει η ψευδαίσθηση της παντοδυναμίας οι άνθρωπ...

Μολογούν για τότε που σιώπησα μπροστά σε λόγια καρφιά, λένε χαμογελώντας για τότε που μοίρασα ανέμελα σε παιδιά λίγη απο όση δεν κατείχα χαρά, για τον τρόπο που κοίταζα λένε εκστατικά την ευμορφιά των πτηνών

Εμένα οι φίλοι μου είναι κάτι άνθρωποι απλοί. Δεν ξέρουν να μιλάνε περίτεχνα και κομψά, δεν ξέρουν να παινεύουν και να με μεγεθύνουν με λόγια ψέματα και ξόμπλια πλασματικά. Οι φίλοι μου δεν είναι τίποτα γραφιάδες, άνθρωποι σπουδαίοι κι επιφανείς που αρέσκονται να τεντώνουν προκρούστεια άχρι θανάτου τους γνωστούς  για να ψηλώσουν κι αυτοί μαζί. Οι φίλοι μου δεν ξεύρουν να στήνουν μύθους και ψεύτικα αγάλματα θαυμαστικά. Οι δικοί μου φίλοι είναι αβέβαιοι, λιγομίλητοι κι απλοί.  Με κρατούν τρυφερά  στη μνήμη τους  καθημερινά, νοιάζονται για τους πόνους μου με τρόπο μυστικό κι έρχονται αχνοπατώντας  διακριτικά γιά να φυλάξουν τη χαρά μου μη και ξεθωριάσει γρήγορα και λυπηθώ. Οι φίλοι μου κερνούν στην απουσία μου κρασί με ένα καρδιακό γειά και λένε ιστορίες για όσα λίγα πράματα έπραξα στ...

Και εννόησα για μια ακόμα φορά πως τρόπος μονάχα ένας υπάρχει για να σχετιστείς με τη ζωή και να ζήσεις

Ανέκαθεν με γοήτευαν τα παράδοξα που φανερώνονται σε πράγματα της ζωής, σε ακατέργαστα  συχνά φαινόμενα που κρυβούν  μεσα τους ομορφιά κρυφή κι αναπάντεχη. Να όπως ανοίγεις σκληρό αμύδγαλο χτυπώντας ισχυρά με πέτρα ή με σφυρί και βρίσκεις μέσα την τρυφερή ψίχα να σε περιμένει, αληθινή ψυχή που καρτερά ένα χάδι, ένα κάποιο άγγισμα. Πολλά, εδώ και χρόνια, με γοήτευαν και οι  μεγαλωμένοι  άνθρωποι, άνδρες και γυναίκες, με τα σμιλεμένα πρόσωπα που τα πελέκησε και τα σκλήρηνε ο καιρός, οι πόνοι, ο καημός, τα ανεκπλήρωτα, τα φευγάτα όνειρα. Στα πρόσωπα αυτά τα σκληρά συχνά κρύβεται ανεπάντεχος πλούτος και ανυπέρβλητη τρυφερότητα που δεν βάζει ο νους σου και που σε εκπλήσσει και σε κάνει να πιστέψεις πως η ζωή η αυθεντική υπάρχει και θα συνεχίσει να υπάρχει έως συντελείας του αιώνος. Χτες...

Κι εγώ έπρεπε να γεράσω για να μάθω να διαβάζω τα σημάδια των ανθρώπων και να καταλαβαίνω τις χειρονομίες τους, να βρω την κρυμμένη τρυφερότητα, τον χωμάτινο ουρανό της αγάπη τους

Τη μανούλα μου, γεννημένη στα 1926, δεν την θυμάμαι να εκφράζεται ποτέ, θαρρώ, τρυφερά. Δεν ήξερε πώς να το κάνει, δεν το έμαθε αυτό. Οι συνθήκες της εποχής δεν το επέτρεψαν. Φτώχεια, πόλεμοι, Κατοχή, εμφύλιος, εσωτερική μετανάστευση, στέρηση.  Μια ζωή φόβος και ανασφάλεια.  Πήγε μονάχα στην πρώτη Δημοτικού. Ύστερα την σταμάτησαν για να μεγαλώσει τα άλλα πέντε  μικρότερα αδέλφια της. Έπρεπε να τα φροντίζει, να ζυμώνει, να μαγειρεύει εκείνη, να τα προσέχει. Μέσα στην ευθύνη και τον φόβο από παιδί δεν έμαθε να βγάζει τρυφερότητα που είναι υψηλής μορφή εκδήλωση αγάπης. Γράμματα δεν έμαθε στο σχολείο. Παντρεύτηκε τον πατερούλη μου πριν εκείνος πάει φαντάρος. Έμαθε να διαβάζει και να γράφει για να του στέλνει γράμματα με το δικό της χέρι. Είναι περήφανη. Δεν καταδεχόταν άλλοι να της γράφο...

Ίσως άλλαξε ο τρόπος που περπατάμε τη ζωή ή ο τρόπος που την αγγίζουμε...

Έχω παρατηρήσει πως οι ευχές μας συνήθως κατευθύνονται προν τη μεριά του έχειν. Να, για παράδειγμα οι πιο πολλοί εύχονται να έχεις υγεία, ευτυχία, χαρά μερικοί, σπανιότερα. Σχεδόν ποτέ κανείς δεν σου εύχεται να γίνεις κάτι , να πάθεις κάτι. Να λ.χ. να γίνεις ευαίσθητος, να λεπτύνουν οι αισθήσεις σου να νιώθεις τις ανεπαίσθητες στους πολλούς ομορφιές της πλάσης κι ας  πονά αυτό ή να πλατύνει η καρδιά σου για να πάλλεται με τον πόνο των ?λλων ή ακόμα περισσότερο να χαίρεται με τη χαρά τους. Κανείς δεν εύχεται πια τέτοια πράγματα κι ακόμα περισσότερο κανείς δεν σε στολίζει με παλαιού  τύπου ευχές, όπως να προκόψεις, να ριζώσεις, να αντέχεις τα κύματα της ζωής, να ταπεινωθείς για να έχεις  καλές υπομονές. Ποιος ξέρει άραγε γιατί άλλαξαν οι ευχές μας! Ίσως άλλαξε ο τρόπος που περπατ...

Τις Άνοιξες, όλες τις Άνοιξες να θυμάστε πως αποζητάμε κι εμείς, εμείς οι τσαλακωμένοι τον Κύριο της ταπεινής δόξας να τον κεράσουμε απόσταγμα άρωμα της βασανισμένης καρδιάς μας

Δεν είναι που δεν προσπαθήσαμε. H επιθυμία και ο πόθος για μια κανονική ζωή  δεν μας έλειψε. Το παλέψαμε τίμια. Κρατηθήκαμε μακριά από άνομες ηδονές, δεν ταξιδέψαμε σε αχαρτογράφητα  νερά, δεν ακροβατήσαμε σε απαγορευμένα  αισθήματα, τηρήσαμε με ακρίβεια  τους νόμους των βέβαιων, όσες φορές χρειάστηκε είπαμε όχι στους πόθους της καρδιάς. Δεν καταφέραμε πολλά σε ετούτη την εξορία. Σκληρύναμε περίσσεια την καρδιά, στενέψαμε τα μάτια, μίκρυνε ο ορίζοντας, ζήσαμε σε ασφυξία αισθημάτων χωρίς πείρα των πραγμάτων και των σωμάτων. Τον κόσμο τον ζήσαμε σαν πληροφορία σε δελτία ειδήσεων, από μακριά. Και πέσαμε, και αποτύχαμε συχνά και τσαλακωθήκαμε. Αμαυρώθηκε  η ύπαρξη, τσαλακώθηκε, πτυχώθηκε από σημάδια της πτώσης, από επουλωμένα πρόχειρα τραύματα, από ίχνη άνισης πάλης με το παντοδύναμο...

Στην γλυπτική την οποία κυρίως αφορά έπαψαν οι μαστόροι να αποδίδουν την φόρμα με τον όγκο κι άρχισαν να αποδίδουν την πλαστικότητα μέσα από το οπτικό φαινόμενο.

Στον πολλά ενδιαφέροντα κόσμο της ύστερης ελληνικής αρχαιότητας όπου έγιναν μεγάλες και σεισμικές ματαβολές και μείξεις πραγμάτων που δυστυχώς συχνά αγνοούνται συνέβη και στα εικαστικά μιά σημαντική μετατόπιση από το απτικό στο οπτικό. Οι λόγοι που οδήγησαν σε αυτήν την σεισμική μεταβολή είναι υπό συζήτηση και δεν αφορούν εδώ και τώρα. Η μεταβολή αυτή είναι σημαντική. Στην γλυπτική την οποία κυρίως αφορά έπαψαν οι μαστόροι να αποδίδουν την φόρμα με τον όγκο κι άρχισαν να  αποδίδουν την πλαστικότητα μέσα από το οπτικό φαινόμενο. Να λ.χ. Αντί να φτιάξουν σε ένα γενειοφόρο τον όγκο των γενιών έσκαβαν ελαφρά το πρόσωπο ώστε με την βοήθεια του φωτός να μοιάζει γενειοφόρος χωρίς όμως να είναι. Έτσι γίνεται τοι πέρασμα από το απτικό στο οπτικό, το πέρασμα από την τρισδιάστατη γλυπτική σε ...

Πού καιρός για διακρίσεις όταν ολημέρα ασχολούμεθα με τα καμώματα των άλλων και ζητούμε μανικώς άλλοθι της δικής μας ακηδείας στην παραφροσύνη και στην αποτυχία των άλλων...

Οι Έλληνες τον πολιτισμό πατέρες της Εκκλησίας διέκριναν με σοφία ανάμεσα στην φύση και στην υπόσταση λέγοντας πως το πραγματικά υπαρκτό στην ιστορία και στην ζωή δεν είναι η αφηρημένη και γενική φύση αλλά αυτή που υπάρχει πάντα εν υποστάσει, κάτω από  συγκεκριμένα, ιδιαίτερα και μοναδικά χαρακτηριστικά, αυτά που συνιστούν ένα πρόσωπο. Ένα πρόσωπο είναι αυτό που υπάρχει μέσα στην ιστορία, εν τόπ? και χρόν? και παράγει ενέργειες και ζωή. Κάποια πρόσωπα αναλόγως της βιοτής τους εορτάζονται στην συνείδηση της Εκκλησίας του Χριστού ή της εκκλησίας του Δήμου όταν κατορθώνουν να πλησιάσουν λίγο ή πολύ στις θετικές και ωφέλιμες για τους πολλούς ή όλους δυνατότητες της ανθρώπινης φύσεως. Έτσι εορτάζουν οι ήρωες, οι μάρτυρες, οι άγιοι, οι σεμνοί, οι υπομονετικοί, οι ποιητές που κατέλυσαν με...

Αυτά που μετράνε, αυτά που σε μετράνε είναι όσα πεθύμησες πολύ και τεντώθηκες όσο δεν γίνεται άλλο να φτάσεις και δεν έφτασες ποτέ.

Κάπου διάβασα πως ρωτήσανε τον μεγάλο Μίκη για τη διαφορά ανάμεσα στο λαϊκό και στο ελαφρό τραγούδι. Κι εκείνος με τη λαϊκή σοφία του την ελληνική είπε πως τα λαϊκά τραγούδια σε κάνουν να θυμάσαι ενώ τα ελαφριά σε κάνουν να ξεχνιέσαι. Κι αυτό που θυμάσαι είναι κυρίως μνήμες πονεμένες και νταλκάδες βαρείς και όνειρα ανεκπλήρωτα και χαμένες αγάπες και προδοσίες απρόσμενες και ταξίδια αταξίδευτα και όλα όσα δεν έφτασες. Γιατί ο εαυτός είναι κυρίως όσα δεν έφτασε. Όσα πόθησε και όσα δεν έφτασε κι όχι όσα κατάφερε. Εκείνα ήσαν τα εύκολα και μάλλον δεν μετράνε πολύ. Αυτά που μετράνε, αυτά που σε μετράνε είναι όσα πεθύμησες πολύ και τεντώθηκες όσο δεν γίνεται άλλο να φτάσεις και δεν έφτασες ποτέ. Και δεν τα έφτασες όχι γιατί είσουνα δειλός, ή ανίσχυρος, ή αδύναμος αλλά γιατί πόθησες το απόλ...

Στην περίπτωση που αποδεχτείς πως υπάρχουν κι άλλοι λόγοι. άλλοι τρόποι σκέψης και ύπαρξης, πρέπει να μειωθείς, να παραδεχτείς την σχετικότητα του δικού σου λόγου

Ξέρεις, υπάρχει κάτι δυσκολότερο από το να αποδεχτείς την ετερότητα του άλλου. Κι αυτό είναι το να  παραδεχτείς πως πέρα κι έξω από τον δικό σου λόγο, τον δικό σου τρόπο σκέψης και ύπαρξης υπάρχουν κι άλλοι τρόποι, άλλοι λόγοι. Αυτό είναι δυσκολότερο επειδή σε αυτή την περίπτωση δεν βρίσκεσαι  σε θέση ισχύος από την οποία  απλώς αποδέχεσαι την ύπαρξη κάποιου άλλου ή κάποιων άλλων. Τότε χάνεις την όποια ανωτερότητά σου, τότε ταπεινώνεσαι και χάνεις την θέση ισχύος και υπεροχής που σου έδινε η ψευδαίσθηση πως ο δικός σου λόγος είναι ο σωστός, πως είσαι δήθεν κάτοχος της αλήθειας. Τότε, άμα ευλογηθείς να φτάσεις στην άκρα αυτή ταπείνωση, κι αφού παραδεχτείς πως υπάρχουν κι άλλοι λόγοι, κι άλλοι τρόποι ύπαρξης και άλλοι πολιτισμοί (τρόποι ύπαρξης της κοινότητας), τότε λέω, τότε ίσως θα...

Η ζωή όμως φτιάχνεται με φως από εκείνους που παίρνουν θέση στην κανονική ζωή εκεί έξω όπου δεν έχει αργίες και σκόλες

Γέμισε ο κόσμος αντιθέσεις. Τόσοι πολλοί πια εστιάζουν στις ζωές των άλλων κι αντιτίθενται! Η ζωή όμως φτιάχνεται με φως από εκείνους που παίρνουν θέση στην κανονική ζωή εκεί έξω όπου δεν έχει αργίες και σκόλες. Η ζωή, θαρρώ γίνεται από εκείνους τους λίγους που σιωπούν γιατί δεν προλαβαίνουν τον χρόνο, όπου βιάζονται να φυτέψουν χαμόγελα, τα πλάσουν με τα χέρια τους ψυχές, να ζυμώσουν ψωμί και ωραία αισθήματα, να χαϊδέψουν πρόσωπα μαραμένα, να σπογγίσουν δάκρυα λύπης, να μεταδώσουν την καλή χαρά που χαρίστηκε μέσα τους. Γέμισε ο κόσμος αντιθέσεις. Τόσοι πολλοί πια ασχολούνται με τις ζωές των άλλων. Ίσως από φόβο για την αδυναμία τους να πάρουν οι ίδιοι θέση και να πλάσουν με τα χέρια τους τη ζωή, Ίσως γιατί θέλει κόπο και πόνο να σιωπήσεις και να βάλεις πλάτη, να στηρίξεις, δίχως...

Και μετά ήρθαν οι συνεχείς φόνοι, οι ανθρωποκτονίες, οι γυναικοκτονίες και τα επίλοιπα άσχημα και φρικτά

Παλιά άμα έρχονταν στα χέρια οι άντρες παλεύανε προσπαθώντας να ρίξει ο  ένας τον άλλο κάτω. Ύστερα στην εποχή του σινεμά οι άντρες ρίχνανε γροθιές γιατί αυτό βλέπανε να γίνεται. Οι ενέργειες ακολουθούσαν τις αισθήσεις που ήταν μαθημένες μέσα από τα νέα για εκείνους θεάματα. Μετά ήρθανε  έργα  γεμάτα με εικόνες φρίκης όπου ο φόνος ήτανε το βασικό μοτίβο. Κι ακόμα περισσότερο η «δύναμη» του έργου στηριζότανε στην όσο το περισσότερο ρεαλιστική καταγραφή των φονικών. Οι αισθήσεις των ανθρώπων και δη των ανδρών τα τελευταία πολλά χρόνια «ταΐστηκαν» με φόνο και αίματα, θραφήκανε με βία τόσο που τους φαινότανε φυσικό και φυσιολογικό πράγμα. Και μετά ήρθαν οι συνεχείς φόνοι, οι ανθρωποκτονίες, οι γυναικοκτονίες και τα επίλοιπα άσχημα και φρικτά. Και η κοινωνία να απορεί πως φτάσαμε έως ...

Είχαν παραδοχή πως έχουν όρια και πως δεν κάτεχαν τα πάντα, μπορεί και τίποτα στα σίγουρα

Στη ζωή μου ευλογήθηκα να γνωρίσω ανθρώπους παλιούς, λαϊκούς, ανεπιτήδευτους γεμάτους αντιφάσεις, που συχνά πορεύονταν χωρίς πυξίδα λογικής κι έκαναν πράγματα χωρίς νόημα, ανθρώπους απλούς, έμπλεους πάθους και παθών. Όλοι τους, όσο κι αν διέφεραν μεταξύ τους, είχαν θαρρώ ένα κοινό χαρακτηριστικό. Είχαν παραδοχή πως έχουν όρια και πως δεν κάτεχαν τα πάντα, μπορεί και τίποτα στα σίγουρα. Όμως απ΄ την άλλη στα στήθια τους φύσαγε άνεμος σφοδρός για μια ελευθερία χωρίς όρια, για μια ελευθερία ζόρικια.  Όλοι τους, όσους πρόφτασα να γνωρίσω πριν έρθει η δικτατορία του νοήματος, έγιναν στο τέλος μετέωροι, αιωρούμενοι «μεταξύ ανθρώπινης και θείας δίκης», αναποφάσιστοι, αδύναμοι να ενταχθούν και να ανήκουν, ανίκανοι να κρίνουν, έτοιμοι κι άφοβοι να κριθούν. Γεώργιος Κόρδης, kordis.gr Ε...

Καλό θα ήταν, θαρρώ, να μελετούσαν οι σύγχρονοι καλλιτέχνες τους τρόπους ανασύνθεσης των παλαιών βυζαντινών εικαστικών μαϊστόρων. Θα είχαν να μάθουν πολλά.

Παλιά, στα 2011, σε ένα Starbucks γεμάτο έξαλλους φοιτητές στην Columbia της South Carolina, έφτιαξα τρία προσχέδια για ζωγραφιές που θα συνομιλούσαν με  το κείμενο  της Φόνισσας του Παπαδιαμάντη. Οι ζωγραφιές δεν έγιναν ποτέ. Θυμήθηκα τα προσχέδια αυτά πρόσφατα επειδή είδα την σχετική  κινηματογραφική απόπειρα. Πάντα θεωρούσα πως το δυσκολότερο πράγμα στους διαλόγους μεταξύ τεχνών και καλλιτεχνών είναι  η αναλογία του ύφος. Ο καλλιτέχνης που επιχειρεί λ.χ. να συνομιλήσει με ένα λογοτέχνη πρέπει να βρει ύφος τέτοιο που να ανά-λογο και συμβατό με το  κείμενο αναφοράς, και τουλάχιστον να μην ασεβεί προς αυτό . Ύστερα, σημαντικό είναι να ξέρεις την τέχνης της αφαίρεσης-κάθαρσης  των περιττών στοιχείων και του εικονογραφικού εμπλουτισμού αυτοσχεδιάζοντας χωρίς να πειράζεις και να παρ...

Κανείς δεν γνωρίζει πως γίνονται όλα αυτά. Μονάχα κάτι παιδιά είπαν κάποτε δειλά-δειλά πως αυτό το βράδυ είδαν στον ουρανό κάτι παράξενο.

Κάθε χρόνο, την ίδια μέρα χωρίς κανείς ποτέ να γνωρίζει το γιατί, ένα δέντρο σε  μια ερημική μακρινή ακροθαλασσιά στολίζεται με τα πιο όμορφα στολίσματα που σκέφτηκε ανθρώπου νους κι έφτιαξε ανθρώπινο χέρι. Στολίζεται και μένει έτσι στολισμένο για λίγο μέχρι να περάσει ο παλιός χρόνος και να έρθει ο νέος χρόνος. Τα μεσάνυχτα,  που οι πολλοί των ανθρώπων αναιτίως χαίρονται στο  πέρασμα αυτό και κατευοδώνουν τη νέα χρονιά ασκόπως, το δέντρο στην ερημική ακροθαλασσία ξεστολίζεται μυστικά τα γιορτινά του και επιστρέφει  ξανά στην κανονική του καθημερινή φορεσία. Κανείς δεν γνωρίζει πως γίνονται όλα αυτά. Μονάχα κάτι παιδιά είπαν κάποτε δειλά-δειλά πως αυτό το βράδυ είδαν στον ουρανό κάτι παράξενο. Είδαν, λέει, ένα καράβι με φτερά να είναι στεριωμένο στα σύννεφα και μέσα στο καράβι είδα...

Δύσκολο πράγμα η κριτική και δυσκολότερο πράγμα να μάθει κανείς να τη δέχεται με τρόπο που να τον ωφελεί και να τον προάγει ως άνθρωπο και δημιουργό

Όπως κανένας άνθρωπος δεν μπορεί να διεκδικήσει να εκπροσωπεί την αυθεντική ανθρώπινη φύση στο σύνολο της και στην ολότητά της, έτσι και κανένας ποιητής δεν γίνεται να διεκδικεί να ταυτιστεί ως πρόσωπο και ως έργο με την ποίηση. Δεν υπάρχει εξάλλου ποίηση. Υπάρχουν ποιητές και πιθανότατα  ούτε καν αυτοί υπάρχουν. Υπάρχουν ποιήματα που κρίνονται από την εκκλησία του δήμου, την κοινότητα στην οποία απευθύνονται, και από την ιστορία γενικότερα. Υπάρχουν ποιήματα που λειτουργούν τη ζωή, μέσα στη ζωή κι άλλα που απλώς καλλιεργούν την ιδωτεία. Υπάρχουν στιγμές -σπάνιες και λιγοστές- κατά τις οποίες κάποιος λειτουργεί ως δημιουργός και ξεφεύγει από τον στενό εαυτό του και εκφράζει πλατύτερα μια κοινότητα ή και την οικουμενική κοινότητα κάποτε. Αυτά τα έργα είναι καλά ποιήματα. Από τη στιγ...

Έφυγε από τον μάταιο κόσμο χωρίς να αλλάξει θαρρώ κανέναν με τα σωστά η λάθος σχόλια του

Είχα ένα φίλο καλό. Έφυγε πριν λίγο καιρό από τον μάταιο κόσμο. Είχε αστική καταγωγή και κουλτούρα ανάλογη και είχε, εμπειρικά μάλλον και από τη φύση του,  πολύ καλό γούστο και καλό «μάτι». Έβλεπε την καλή τέχνη. Είχε όμως ένα ελάττωμα.  Άμα του έδειχνες κάτι αμέσως έψαχνε να βρει το λάθος, το πρόβλημα, το αδύναμο σημείο του, κάτι που δεν έστεκε. Κι έμενε σε αυτά και δεν τα συνταίριαζε με κάτι θετικό αφού όλοι γνωρίζουν πως τίποτα δεν είναι ολότελα σκάρτο τον κόσμο. Πολλοί άνθρωποι, ιδιαίτερα στις μέρες μας, είναι σαν τον φίλο που έφυγε πρόσφατα. Έτσι κι εκείνος μίλαγε και έλεγε τα σχόλια του χωρίς να σκεφτεί πώς πίσω απο όσα φτιάχνουν οι άνθρωποι υπάρχει μια ψυχή που πόνεσε, που ελπίζει να λάβει λίγη χαρά, λίγη αναγνώριση που θα στηρίξει την αυτοεκτίμηση, την αξιοπρέπεια, κάτι. ...

Κάθε σχήμα και κάθε μορφή γεννιέται μέσα από μια μακρόσυρτη διαδρομή στην οποία η ζωή, το ήθος, ο τρόπος κατανόησης των σχέσεων προσπαθεί να βρει μορφές για να χωρέσει και να φανερωθεί ώστε να γίνει κοινωνήσιμη και μεθεκτή.

Διαβάζω συχνά τελευταία διάφορες αναρτήσεις από φίλους αλλά και «ανθρώπους  των γραμμάτων και των τεχνών» σχετικά με τη σχέση τους με το Βυζ?ντιο και τον πολιτισμό του. Συχνά πολλοί «από τον φόβο των Ιουδαίων» , θαρρώ, υποστηρίζουν πως δέχονται τη βυζαντινή τέχνη ως αισθητικό γεγονός εμμέσως, υποθέτω, φροντίζοντας να διαχωρίσουν τη θέση τους πως δεν έχουν,  ούτε θέλουν να έχουν σχέση με τις πηγές που δημιούργησαν τον πολιτισμό του Βυζαντίου και κυρίως την Χριστιανική θεολογία και βιοτή. Κι αυτό «για τον φόβο των Ιουδαίων», των γνωστών διαφωτισμένων που χάριν κάποιας απελευθέρωσης από αυθεντίες και δόγματα  δεν αναγνωρίζουν στους άλλους το δικαίωμα  σε άλλη πίστη ή πολιτισμική ετερότητα παρεκτός της Δυτικής κουλτούρας. Ετούτη η στάση όμως είναι αλλόκοτη και δεν μπορεί να έχει ισχύ και...

«Υπάρχουν, ευδιάκριτα για όσους έχουν μάθει να διαβάζουν την ευμορφία και ασχήμια των πραγμάτων του κόσμου, σημάδια από τα αγγίγματα των άλλων πάνω στα κορμιά και στες ψυχές»

Όλα τα σώματα φέρουν σημάδια, σημάδια από πτώσεις της παιδικής ηλικίας, από χτυπήματα εσκεμμένα συνομηλίκων, από θυμωμένα χτυπήματα ανώριμων γονιών, από πληγές ζηλόφθονων φίλων και κακόβουλων εχτρών. Όλα τα σώματα έχουν σημάδια από πληγές που πέρασαν και από άλλες που δεν θεραπεύτηκαν ποτέ. Υπάρχουν όμως κι άλλα σημάδια στα σώματα των ανθρώπων που δεν οφείλονται σε χτυπήματα και σε πληγές. Υπάρχουν, ευδιάκριτα για όσους έχουν μάθει να διαβάζουν την ευμορφία και ασχήμια των πραγμάτων του κόσμου, σημάδια από τα αγγίγματα των άλλων πάνω στα κορμιά και στες ψυχές. Μπορεί να δει κανείς τις ροές των δακρύων του παράπονου επάνω σε σκαμμένα μάγουλα, μπορεί να δει τις χαρακιές της αγωνίας σε μέτωπα όσων παιδεύτηκαν να περιμένουν ματαίως, μπορείς να διακρίνεις τις χαράδρες από χαστούκια σε π...

Ένα ζήτημα οπτικής και προοοπτικής

Άμα κοίταξες προσεκτικά  τις απαλάμες  των ανθρώπων ενδέχεται να δεις σπουδαία πράγματα και να ανακαλέσεις θαυμάσιες αναλογίες άκρως διδακτικές  για την τέχνη της ζωής. Τα δάκτυλα του χεριού δεν είναι  μεταξύ τους ίσια. Είναι άνισα. Άμα όμως τα σφίξεις σε γρόνθο θα εκπλαγείς βλέποντας πως στο εσωτερικό της παλάμης εξισώνονται εφαρμόζοντας θαυμάσια στις καμπυλότητες του εσωτερικού του  χεριού. Εκεί σε γρόνθο, σε στάση ενέργειας και δράσης τα δάκτυλα γίνονται ίσια. Κι άμα επίσης κοιτάξεις απέξω το χέρι σφιγμένο σε γροθιά θα δεις πως έχει όμορφη καμπυλότητα για να είναι εφικτή η εφαρμογή της επιφάνειας αυτής επάνω σε άλλες χωρίς να πληγώνεται το χέρι. Να για παράδειγμα, έτσι τα χέρια, μπορούν να ζυμώσουν ψωμί ή να πλάσουν πηλό για να στηθούν κατοικίες. Έτσι θαρρώ και στη ζωή. Τί...

Τότε οι έχοντες το πρόβλημα εξανίστανται και γίνονται συχνά επιθετικοί και πολλά απαιτητικοί χωρίς όμως να αναρωτιούνται για την δική τους στάση μέσα στην ζωή

Όταν στη ζωή μας έρχεται ένα κάποιο πρόβλημα, μικρό για μεγάλο, πολλοί άνθρωποι, μέσα στον πόνο και την απελπισία τους, ζητούν συνειδητά ή ασυνείδητα από τους άλλους να το συμμεριστούν ή δυνατόν να ταυτιστούν  μαζί τους και να το ζήσουν κι εκείνοι όπως οι ίδιοι, να μοιραστούν τον πόνο τους. Μερικές φορές μάλιστα ορισμένοι, μέσα στην απελπισία τους,  δεν ανέχονται που κάποιοι άλλοι για τους δικούς τους λόγους αδιαφορούν και συνεχίζουν να ζουν τη ζωή τους κανονικά, απολαμβάνοντας δηλαδή χαρές και ηδονές. Τότε οι έχοντες το πρόβλημα εξανίστανται και γίνονται συχνά επιθετικοί και πολλά απαιτητικοί χωρίς όμως να αναρωτιούνται για την δική τους στάση μέσα στην ζωή. Γιατί το ερώτημα που προκύπτει εδώ είναι το εξής και να με συγχωρείτε κιόλας. Ποιους ακριβώς πρέπει να συμπαθούμε  και ποί...

«Έστησαν το Ρεμπέτικο τραγούδι και σταμάτησαν, έστω πρόσκαιρα, την άνευ όρων παράδοση στον εκδυτικισμό που έφτασε με την ίδρυση του νεοελληνικού κράτους...»

Ο Μάρκος και η παρέα του έκανα άθελά τους μια επανάσταση. Άθελά τους την έκαναν γιαυτό και πέτυχε. Δεν την προγραμμάτισαν ούτε και ζητούσαν τίποτα από αυτήν. Απλά ακολούθησαν την καρδούλα τους και κυρίως το κορμί τους κι έφτιαξαν το Ρεμπέτικο τραγούδι. Έστησαν το Ρεμπέτικο τραγούδι και σταμάτησαν, έστω πρόσκαιρα, την άνευ όρων παράδοση στον εκδυτικισμό που έφτασε με την ίδρυση του νεοελληνικού κράτους και ζητούσε να αφανίσει κάθε τι που θύμιζε τον παλιό τρόπο, τον ελληνικό τρόπο όπως αυτός είχε δομηθεί μέσα στις χιλιετίες από τα Μινωικά χρόνια μέχρι τις ζωγραφιές του Θεόφιλου. Ο Μάρκος και η τετράς του Πειραιά έκαναν μίαν επανάσταση και ξεκίνησαν να τραγουδάνε για τους απλούς ανθρώπους με τα πάθη τους, τις αδυναμίες του, τα σκοτάδια τους, τις πτώσεις τους, αλλά και για τις αγάπες τους,...

«Φτιάξαμε με την Άρτεμη μια πανέμορφη κασσετίνα ντυμ?νη με λινό ύφασμα στο χρώμα του παλιού κόκκινου κρασιού...»

Είχαμε ένα κοινό φίλο, Θεσσαλονικιός κι εκείνος όπως ο κύριος Χριστιανόπουλος, από παλιά αρχοντική οικογένεια. Κάποια φορά στα 2015 όταν είχα φτιάξει τη σειρά με τα Ρεμπέτικα σκέφτηκε να κάνει δώρο μια κασσετίνα με τα 15 εκείνα έργα στον ποιητή. Με μήνυσε λοιπόν την ιδέα του κι εγώ ανταποκρίθηκα λόγω του σεβασμού που είχα και προς τους δύο. Ήξερα εξάλλου την αγάπη του ποιητή για το Ρεμπέτικο και τον κόσμο του. Φτιάξαμε με την Άρτεμη μια πανέμορφη κασσετίνα ντυμ?νη με λινό ύφασμα στο χρώμα του παλιού κόκκινου κρασιού, βάλαμε μέσα με τάξι τα δεκαπέντε ψηφιακά έργα και μέσω του κοινού μας φίλου εστάλη ως  δώρο στον κύριο Χριστιανόπουλο. Πέρασε λίγος καιρός και ο κοινός μας φίλος μου μήνυσε πως  ο ποιητής ήθελε να με γνωρίσει επειδή του άρεσε αυτό που έφτιαξα. Χάρηκα πολύ μιας και πο...

Θα βρεις πως το Βυζάντιο δεν ήταν απλά ένα κράτος και μια αυτοκρατορία, αλλά κυρίως νόστος μέγας και τρανός για τον ιδανικό τρόπο ύπαρξης της πόλης ως προς τα μέρη της και ως προς το Θεό

Είχα χρόνια να πάω στον Μυστρά και ήταν όπως το είχα ονειρευτεί. Εξαίσια. Βοήθησε βέβαια και ο καιρός με το ελαφρύ αεράκι του και τα τρελλαμένα σύννεφα που γυροφέρνανε στον ουρανό και ρίχνανε άτακτους, αραχνοΰφαντους  αλλά αισθητούς ίσκιους επάνω στον λόφο του Μυστρά και στην πεδιάδα της Σπάρτης που απλωνότανε νωχελικά στα πόδια του.  Ήταν εξαίσια ίσως γιατί έτσι το ήθελα και το είχα έτσι φανταστεί. Αλλά τί σημασία έχει! Έφτασα καταμεσήμερο και άρχισα να σκαρφαλώνω μέσα στα ωραία ερείπια ακολουθώντας την αγαπημένη μου διαδρομή από την Πύλη εισόδου στην Μητρόπολη, τον άγιο Δημήτριο, ύστερα στην Οδηγήτρια και τους Αγίους Θεοδώρους, και μετά μέσα από   δύσκολη  ανάβαση στα ανάκτορα των Παλαιολόγων που ακόμη αναστηλώνονται, στην Παντάνασσα και στην Περίβλεπτο. Με αρκετές, ομολογώ, στάσ...

Κάτι σαν Ορθοδοξία ή θάνατος

Ίσως να πέφτω έξω, μπορεί  τελείως να λαθεύω, δεν ξέρω, αλλά με ενοχλεί όλο και περισσότερο που βλέπω ολοένα και πιο συχνά αναρτήσεις θρησκευτικού περιεχομένου, κυρίως βεβαίως ορθοδόξου χριστιανικού.  Αυτό που με προβληματίζει δεν είναι φυσικά που οι άνθρωποι έχουν την πίστη τους στον Θεό που πιστεύουν αλλά που σχεδόν το διατυμπανίζουν και το προβάλλουν κάποτε και επιδεικτικά ως εάν να επιζητούν να αντιταχθούν μέσα από αυτήν την προβολή σε κάποιους "άλλους" που φυσικά δεν κατονομάζουν και να τους κατατροπώσουν. Κάτι σαν Ορθοδοξία ή θάνατος. Αυτό, λοιπόν που με ενοχλεί είναι ακριβώς αυτή η επίδειξη της θρησκευτικής πίστης των ανθρώπων, Μου μοιάζει ως πράξη που σπιλώνει τα ιερά και όσια  και κάπως τα ευτελίζει κάνοντας τα σημαία και λάβαρο πολεμικό. Είναι μια θρησκειοποίηση της πίσ...

«Τα χείλια είναι στην πιο όμορφη στιγμή τους σαν λένε συγγνώμη και σ΄αγαπώ κι ακόμα περισσότερο σαν σιωπούν με ελαφρό σεβαστικό ρίγημα αναγνωρίζοντας την αναξιότητά τους δεόντως να προφέρουν τις ιερές αυτές λέξεις»

Ανέκαθεν παρατηρούσα, είτε από συνήθεια είτε από επαγγελματική ιδιοτροπία, τα πρόσωπα των ανθρώπων αφού ως ζωγράφος του καθ΄ ημάς τρόπου έπρεπε να μπορώ να ενθησαυρίζω στην φαντασία μου μορφές και σχήματα ώστε αργότερα, από μνήμης και απο καρδίας, να τα σχεδιάσω έτσι ώστε η ζωγραφιά να έχει δομή κι ελευθερία, γεωμετρία και πνεύμα, να μην είναι δηλαδή απλώς αναπαράσταση των φαινομένων αλλά απόπειρα παρουσίασης-παρουσίας όσων εικονίζονται. Η μακρόχρονη αυτή άσκηση με βοήθησε να κοιτώ και να βλέπω μικρά κι ασήμαντα στοιχεία στα πρόσωπα των ανθρώπων και σίγουρα όχι τες λεπτομέρειες που κοιτούν όσοι προσπαθούν να μιμηθούν την φαινόμενη εξωτερική όψη ή και την ψυχική κατάσταση όσων ζωγραφίζονται. Δεν απέβλεψα ποτέ, στοιχώντας την παράδοση των «βυζαντινών» ζωγράφων, στην περιγραφή ορατών ...

«Και σε αυτόν τον κόσμο η σεβαστική σιωπή δεν είναι σιγή και παραίτηση αλλά ρεαλιστική «κραυγή» που καλεί σε ένα κόσμο φωτός όπου χωράνε όλοι οι κεκραμμένοι όλων των αποχρώσεων»

Βαθιά σχολαστική και δικανική σε μεγάλο βαθμό η Δύση θέτει αιώνες τώρα ως προϋπόθεση για την «πρόοδο» προς έναν επίγειο Παράδεισο την κάθαρση από τις «αμαρτίες». Έτσι η όλη διαδικασία γίνεται πρωτίστως ή και αποκλειστικά τιμωρητική απαιτώντας από τους «πεπτωκότας» να εξιλεωθούν μέσα από το καθαρτήριο της εξοντωτικής ποινής. Δεν είναι τυχαίο που πολλές σχολές διανόησης στη Δύση και ιδεολογίες, αρχής γενομένης από τον Καθολικό Σχολαστικισμό, απαιτούν τον δια «πυράς» αφανισμό των «αμαρτωλών» ετέρων χάριν ενός καθαρού επίγειου ή μεταφυσικού «Παραδείσου». Όσο περισσότερο θυμός ενάντια στους αμαρτωλούς, όσο περισσότερο μίσος, τόσο το καλύτερο αφού έτσι η τιμωρία θα είναι σκληρότερη και η κάθαρση βαθύτερη. Πρέπει να καθαρίσουμε τον κόσμο από τους κακομούτσουνους (παρεπιπτόντως πάντα  οι κακ...

«Δική σου δουλειά είναι να λειτουργήσεις ως χέρι, ως όργανο που θα επιτρέψει να φανερωθεί η ζωή της πέτρας»

Βρίσκεις μια πέτρα, αναιτίως μάλλον υπάρχουσα στα τραχειά βουνά ή στες ωραίες ακτές των αιωνίων θαλασσών, και την επιλέγεις. Αυτή είναι η πρώτη και θεμελιώδης πράξη επάνω στην οποία στηρίζεις την τέχνη σου. Επιλέγεις σχεδόν τυχαίως μια πέτρα χωρίς να ψάχνεις κάτι συγκεκριμένο. Ίσως σε τράβηξε επάνω της κάτι, ίσως όμως και τίποτα. Βρέθηκε στο δρόμο σου, σκόνταψες επάνω της, μπορεί να παρεμπόδισε κιόλας το βήμα σου. Εκκινείς λοιπόν από μιά τυχαία σχεδόν επιλογή και αποφασίζεις να γίνεις κάτι μαζί με το αντικείμενο που επέλεξες. Το ζήτημα, εν πάσει περιπτώσει, είναι πως βρήκες μια πέτρα και την επήρες σπίτι σου, όπου όταν φτάσεις και την τοποθετήσεις επάνω σε ένα τραπέζι χωρίς άλλα αντικείμενα αντιλαμβάνεσαι πως η πέτρα είναι σημαντική. Έχει ίδιον σχήμα που ζητά αμέσως να βρεί τη θέση...

«Κοιμήθηκε για να μας αφήσει χώρο και χρόνο ελεύθερα να μεγαλώσουμε, να πλατύνουμε κι εμείς, να ανοίξουμε φτερά της σκέψης και της καρδιάς για να τον συναντήσουμε στην χώρα της ωραιότητας που έζησε και ζει»

Υπάρχουν άνθρωποι που σκάφτονται ελεύθερα, που αισθάνονται πλατιά και νοιώθουν βαθιά και έχουν ακόμα την ικανότητα και το χάρισμα ελλόγως και μαστορικά να δημιουργούν πράγματα, τραγούδια μουσικές, εικαστικά αντικείμενα, τέχνης έργα για την κοινότητα, για την εκκλησία του δήμου. Υπάρχουν άνθρωποι που γίνονται , προσπερνώντας, δεμένοι πισθάγκωνα στο κατάρτι ενός ωραίου οράματος, τις σειρήνες της ιδιωτείας,  δημιουργοί και το έργο τους αποβαίνει οικουμενικό και αιώνιο γιατί είναι συνδεδεμένο λειτουργικά με τη ζωή και την συνέχεια της. Σαν σήμερα κοιμήθηκε ένας σπουδαίος έλληνας οικουμενικός δημιουργός. Κοιμήθηκε αλλά δεν πέθανε. Κοιμήθηκε για να μας αφήσει χώρο και χρόνο ελεύθερα να μεγαλώσουμε, να πλατύνουμε κι εμείς, να ανοίξουμε φτερά της σκέψης και της καρδιάς  για να τον συναντήσουμε...

«...ο Ουρανός, δηλαδή, το άκτιστο, ο Λόγος του Θεού, κατέρχεται ήσυχα ειρηνικά σεμνά και ανέρχεται πάλι παίρνοντας μαζί του για πάντα το κτιστό, το γήινο, το ανθρώπινο»

Εικοσιεννέα  Μαΐου.  Μνήμη της άλωσης της Πόλης και ο νους ρωτά και απορεί. Πάντα απορούσα τί ήταν αυτό που έκανε την άλωση αυτή φοβερή και τις συνέπειες της θλιβερές για ολη την ανθρωπότητα. Τί χάθηκε με την πτώση αυτή; Χάθηκαν μονάχα χώματα, ισχύς πλούτος κτίσματα ή μήπως κάτι λιγότερο χειροπιαστό αλλά περισσότερο ουσιαστικό; Χάθηκε μήπως ένας πολιτισμός, ένας ολόκληρος τρόπος να πλάθει κανείς την ύλη και να ανασυστήνει τον κόσμο, να τον ξανακαινουργιώνει ζυμωμένο με το όραμα μιας ζωής κοινωνίας; Απορούσα μέχρι που επισκέφτηκα την Πόλη και μπήκα στην Αγία Σοφιά. Τότε θαρρώ πως κατάλαβα. Θαρρώ… Η Επίσκεψη Δειλά δειλά εισήλθαμε. Κόσμος πολύς, διάφορος. Φωτογραφίες μουρμουρητά, η επαγγελματική φλυαρία των τσιτσερόνι. Κι ένας κόσμος να προβάλλει έξαφνα από εκεί που δεν το προσμένει...