Έφυγε από τον μάταιο κόσμο χωρίς να αλλάξει θαρρώ κανέναν με τα σωστά η λάθος σχόλια του

Είχα ένα φίλο καλό. Έφυγε πριν λίγο καιρό από τον μάταιο κόσμο. Είχε αστική καταγωγή και κουλτούρα ανάλογη και είχε, εμπειρικά μάλλον και από τη φύση του,  πολύ καλό γούστο και καλό «μάτι». Έβλεπε την καλή τέχνη. Είχε όμως ένα ελάττωμα.  Άμα του έδειχνες κάτι αμέσως έψαχνε να βρει το λάθος, το πρόβλημα, το αδύναμο σημείο του, κάτι που δεν έστεκε. Κι έμενε σε αυτά και δεν τα συνταίριαζε με κάτι θετικό αφού όλοι γνωρίζουν πως τίποτα δεν είναι ολότελα σκάρτο τον κόσμο. Πολλοί άνθρωποι, ιδιαίτερα στις μέρες μας, είναι σαν τον φίλο που έφυγε πρόσφατα. Έτσι κι εκείνος μίλαγε και έλεγε τα σχόλια του χωρίς να σκεφτεί πώς πίσω απο όσα φτιάχνουν οι άνθρωποι υπάρχει μια ψυχή που πόνεσε, που ελπίζει να λάβει λίγη χαρά, λίγη αναγνώριση που θα στηρίξει την αυτοεκτίμηση, την αξιοπρέπεια, κάτι. ...

Η λέξη «πόλις» των αρχαίων Ελλήνων δεν σήμαινε μόνο μια πολιτική μονάδα. Ήταν κάτι πολύ περισσότερο από ένα κράτος, από ένα έθνος ή ένα λαό. Ήταν ένας ανεπανάληπτος τρόπος ζωής, αμεσότητας πολίτη και «πόλεως».

Στους καιρούς μας ισοπεδώνονται τα πάντα, ενοχλεί η ιδιαιτερότητα, η εξαίρεση. Παντού η κυριαρχία του μέσου όρου. Λίγους μήνες πριν διάβασα στην Καθημερινή τις περιβόητες θέσεις για την κληρονομιά των κλασικών σπουδών, απόψεις του Ντον-ελ Παντίγια Περάλτα, καθηγητή των κλασικών σπουδών στο Πανεπιστήμιο του Πρίνστον. Ο ρατσισμός, λέει, η δουλεία, η φυλετική επιστήμη και η αποικιοκρατία έχουν τις ρίζες τους στην αρχαιότητα και «επιζούν μέσω της εξιδανικευμένης εικόνας της αρχαιότητας που αναπαράγουν οι κλασικές σπουδές». Κανένας μας σήμερα δεν αγνοεί ότι η ανθρωπότητα βάδισε πάνω στα ίχνη του παρελθόντος. Πολλές όμως και θλιβερές οι εκπλήξεις, ότι και οι ελληνικές, αν και δεν τις κατονομάζει, κατ’ εξοχήν κλασικές σπουδές, αναπαράγουν, εξιδανικεύουν τον ρατσισμό, την αποικιοκρατία, στου...

Ε. Π. Παπανούτσος, «Το δίκαιο της πυγμής»

«Η πλάνη δεν είναι τύφλωση,             η πλάνη είναι ανανδρία»             Niefzsche Έως ποιο βαθμό οι αντιλήψεις, οι κρίσεις, οι αποφάσεις μας στην καθημερινή ζωή είναι «δικές μας» και όχι αποτέλεσμα επιρροής της μικρής και της μεγάλης κοινωνίας απάνω μας; (Μικρήν εννοώ τον στενό οικογενειακό, φιλικό και επαγγελματικό κύκλο και μεγάλη όλο τριγύρω μας το ανθρώπινο περιβάλλον μέσα και έξω ακόμη από τον εθνικό και γεωγραφικό μας χώρο). Το ερώτημα θα σκανδαλίσει ίσως τον αμύητο στα προβλήματα της κοινωνικής ψυχολογίας αναγνώστη, έχει εντούτοις το λόγο του. Δεν είμαστε τόσο «ελεύθεροι» να σχηματίζομε τις εντυπώσεις, τις πεποιθήσεις, το πρόγραμμα των επιδιώξεων μας, όσο νομίζομε. Το κοινωνικό σώμα, η «ομάδα» μέσα στην οποία έχομε ενταχθεί (από τη γλώσσα που μιλούμε, από το Θεό που λατρ...

«Το σπήλαιο του Πλάτωνα δεν είναι μια αλλόκοτη εικόνα. Είμαστε εμείς.»

Από τα πιο καίρια σημεία και τα πιο γνωστά του πλατωνικού έργου είναι η αλληγορία του σπηλαίου (Πλάτωνος Πολιτεία ,514a-517a). Εγκάτοικοι αλυσοδεμένοι ζουν από παιδιά  σε σπήλαιο χωμένο μέσα στη γη, ακινητοποιημένοι, κοιτάζοντας μόνο μπροστά, στον απέναντι τοίχο. Είναι δεμένοι χειροπόδαρα και στον αυχένα, με αποτέλεσμα να μην μπορούν να δουν ότι υπάρχουν δίπλα τους και άλλοι όμοιοί τους. Από πίσω, από μακριά και  από πάνω  έρχεται αμυδρό φως φωτιάς (άνωθεν, πόρρωθεν και όπισθεν). Υπάρχει  άνοιγμα της σπηλιάς προς το φως που απλώνεται σε όλο το μήκος της οροφής (αναπεπταμένην προς το φως την είσοδον εχούση μακράν παρά παν το σπήλαιον). Ανάμεσα στην φωτιά και στους δεσμώτες υπάρχει μικρός δρόμος με μικρό τείχος προς την πλευρά των δεσμωτών. Εκεί περνούν άνθρωποι κουβαλώντας λίθινα και ξύλι...

Κάθε σχήμα και κάθε μορφή γεννιέται μέσα από μια μακρόσυρτη διαδρομή στην οποία η ζωή, το ήθος, ο τρόπος κατανόησης των σχέσεων προσπαθεί να βρει μορφές για να χωρέσει και να φανερωθεί ώστε να γίνει κοινωνήσιμη και μεθεκτή.

Διαβάζω συχνά τελευταία διάφορες αναρτήσεις από φίλους αλλά και «ανθρώπους  των γραμμάτων και των τεχνών» σχετικά με τη σχέση τους με το Βυζ?ντιο και τον πολιτισμό του. Συχνά πολλοί «από τον φόβο των Ιουδαίων» , θαρρώ, υποστηρίζουν πως δέχονται τη βυζαντινή τέχνη ως αισθητικό γεγονός εμμέσως, υποθέτω, φροντίζοντας να διαχωρίσουν τη θέση τους πως δεν έχουν,  ούτε θέλουν να έχουν σχέση με τις πηγές που δημιούργησαν τον πολιτισμό του Βυζαντίου και κυρίως την Χριστιανική θεολογία και βιοτή. Κι αυτό «για τον φόβο των Ιουδαίων», των γνωστών διαφωτισμένων που χάριν κάποιας απελευθέρωσης από αυθεντίες και δόγματα  δεν αναγνωρίζουν στους άλλους το δικαίωμα  σε άλλη πίστη ή πολιτισμική ετερότητα παρεκτός της Δυτικής κουλτούρας. Ετούτη η στάση όμως είναι αλλόκοτη και δεν μπορεί να έχει ισχύ και...

«Υπάρχουν, ευδιάκριτα για όσους έχουν μάθει να διαβάζουν την ευμορφία και ασχήμια των πραγμάτων του κόσμου, σημάδια από τα αγγίγματα των άλλων πάνω στα κορμιά και στες ψυχές»

Όλα τα σώματα φέρουν σημάδια, σημάδια από πτώσεις της παιδικής ηλικίας, από χτυπήματα εσκεμμένα συνομηλίκων, από θυμωμένα χτυπήματα ανώριμων γονιών, από πληγές ζηλόφθονων φίλων και κακόβουλων εχτρών. Όλα τα σώματα έχουν σημάδια από πληγές που πέρασαν και από άλλες που δεν θεραπεύτηκαν ποτέ. Υπάρχουν όμως κι άλλα σημάδια στα σώματα των ανθρώπων που δεν οφείλονται σε χτυπήματα και σε πληγές. Υπάρχουν, ευδιάκριτα για όσους έχουν μάθει να διαβάζουν την ευμορφία και ασχήμια των πραγμάτων του κόσμου, σημάδια από τα αγγίγματα των άλλων πάνω στα κορμιά και στες ψυχές. Μπορεί να δει κανείς τις ροές των δακρύων του παράπονου επάνω σε σκαμμένα μάγουλα, μπορεί να δει τις χαρακιές της αγωνίας σε μέτωπα όσων παιδεύτηκαν να περιμένουν ματαίως, μπορείς να διακρίνεις τις χαράδρες από χαστούκια σε π...

Στην ηγεσία φθάνει κανείς ή με τη βία ή με την πειθώ είτε με την σύμμειξη των δύο

Στην τρίτη τούτη και τελευταία συνέχεια οφείλω μια εξήγηση. Οι θέσεις ενός διανοουμένου φυσικά δεν είναι ρήτρα και πολύ περισσότερο δεν είναι μια συνταγή για να γίνει κάποιος καλός ηγέτης. Πρόκειται, ωστόσο, για αλήθειες που αναδεικνύονται στον αγώνα που αρχίζει όταν κάποιος κατεβεί στην πολιτική, αγώνα που ομορφαίνει τη ζωή παρ’ όλους τους πόνους και τις αδικίες. Με αυτό το πνεύμα λοιπόν παραθέτω ακόμη μερικές, ας τις ειπούμε, υποδείξεις του Κωνσταντίνου Τσάτσου. ---Υπάρχουν άνθρωποι που, αν έφθαναν στην ηγεσία, θα ήξεραν να την ασκήσουν με επιτυχία, αλλά στερούνται από τις ικανότητες που χρειάζονται για να ανεβούν ώς την ηγεσία. ---Στην ηγεσία φθάνει κανείς ή με τη βία ή με την πειθώ είτε με την σύμμειξη των δύο. Μπορεί να πείσεις φωτίζοντας λογικά τον άνθρωπο, μπορεί να τον πείσει...

Ένα ζήτημα οπτικής και προοοπτικής

Άμα κοίταξες προσεκτικά  τις απαλάμες  των ανθρώπων ενδέχεται να δεις σπουδαία πράγματα και να ανακαλέσεις θαυμάσιες αναλογίες άκρως διδακτικές  για την τέχνη της ζωής. Τα δάκτυλα του χεριού δεν είναι  μεταξύ τους ίσια. Είναι άνισα. Άμα όμως τα σφίξεις σε γρόνθο θα εκπλαγείς βλέποντας πως στο εσωτερικό της παλάμης εξισώνονται εφαρμόζοντας θαυμάσια στις καμπυλότητες του εσωτερικού του  χεριού. Εκεί σε γρόνθο, σε στάση ενέργειας και δράσης τα δάκτυλα γίνονται ίσια. Κι άμα επίσης κοιτάξεις απέξω το χέρι σφιγμένο σε γροθιά θα δεις πως έχει όμορφη καμπυλότητα για να είναι εφικτή η εφαρμογή της επιφάνειας αυτής επάνω σε άλλες χωρίς να πληγώνεται το χέρι. Να για παράδειγμα, έτσι τα χέρια, μπορούν να ζυμώσουν ψωμί ή να πλάσουν πηλό για να στηθούν κατοικίες. Έτσι θαρρώ και στη ζωή. Τί...

(Συνέχεια από το προηγούμενο)

Από τη σύντομη εκείνη συνάντησή μου με τον Κωνσταντίνο Τσάτσο έφυγα σκεφτικός. Ο καλόπιστος, ο ακεραιωμένος λόγος του ήταν σαν να τάραζε κάποια λιμνάζοντα νερά μέσα μου. Παραμέριζα λέξεις τριμμένες και χαλασμένες που χωρούσαν κάθε λογής νοήματα, κάθε λογής μεγέθη που ο καθένας τις χρησιμοποιούσε στην τιμή που θέλει. Αν ο αναγνώστης έχει τη διάθεση, ας ακούσει ακόμη λίγο έναν πνευματικό και πολιτικότατο νου, όπως ήταν ο Κ. Τσάτσος. --- Ιδεολόγος και ρεαλιστής ταυτόχρονα πρέπει να είναι ο ηγέτης. Ο ηγέτης, συνθέτοντας μέσα του ιδέα και πραγματικότητα, κρίνει με τη δύναμη του νου και ύστερα, με την ανδρεία της ψυχής, εκτελεί την απόφαση του νου. Αλλά δεν την εκτελεί μόνος του. Διατάσσει και την εκτελούν άλλοι. Πρέπει νάχει την διαγνωστική δύναμη του κατάλληλου προσώπου. Ο ηγέτης, όσο δεν ...

Πρέπει να έχει μια καθολική εικόνα των πραγμάτων - Ιδεολόγος και ρεαλιστής ταυτόχρονα πρέπει να είναι ο πολιτικός

Είναι ίσως το πιο πνευματικό και δύσκολο καθήκον η ερωτηματική σκέψη, να εξετάζεις τον εαυτό σου, σήμερα μάλιστα που χάνεται κανείς μέσα στο συνωστισμό των πραγμάτων και την επιτάχυνση του άγχους. Βαθιές οι ανατροπές στη ζωή μας σήμερα. Ποιος θα δικαιώσει τον αγώνα μας, τον πόνο μας; Τα παραμερίζω όλα προς στιγμή στο σημείωμα αυτό. Είναι να ευχαριστώ τον Θεό που στην ηλικία αυτή μπορώ ακόμα να διαφεντεύω τη σκέψη μου. Οι αναμνήσεις ξυπνάνε ολοζώντανες σαν να ήταν χθες. Ήταν, θυμάμαι, Απρίλης του 1976, όταν στην ολάνθιστη φύση της Μαγούλας-Σπάρτης, στην «Ελευθέρα Σχολή Φιλοσοφίας-Ο Πλήθων» του μεγάλου δασκάλου μας Ιωάννη Θεοδωρακόπουλου, έγινε το Β΄ Διεθνές Συνέδριο Φιλοσοφίας. Σε κάποια ευκαιρία, είχα την τύχη να συναντήσω για λίγο τον Κ. Τσάτσο, μεγάλο Έλληνα και Ευρωπαίο διανοούμ...

Τότε οι έχοντες το πρόβλημα εξανίστανται και γίνονται συχνά επιθετικοί και πολλά απαιτητικοί χωρίς όμως να αναρωτιούνται για την δική τους στάση μέσα στην ζωή

Όταν στη ζωή μας έρχεται ένα κάποιο πρόβλημα, μικρό για μεγάλο, πολλοί άνθρωποι, μέσα στον πόνο και την απελπισία τους, ζητούν συνειδητά ή ασυνείδητα από τους άλλους να το συμμεριστούν ή δυνατόν να ταυτιστούν  μαζί τους και να το ζήσουν κι εκείνοι όπως οι ίδιοι, να μοιραστούν τον πόνο τους. Μερικές φορές μάλιστα ορισμένοι, μέσα στην απελπισία τους,  δεν ανέχονται που κάποιοι άλλοι για τους δικούς τους λόγους αδιαφορούν και συνεχίζουν να ζουν τη ζωή τους κανονικά, απολαμβάνοντας δηλαδή χαρές και ηδονές. Τότε οι έχοντες το πρόβλημα εξανίστανται και γίνονται συχνά επιθετικοί και πολλά απαιτητικοί χωρίς όμως να αναρωτιούνται για την δική τους στάση μέσα στην ζωή. Γιατί το ερώτημα που προκύπτει εδώ είναι το εξής και να με συγχωρείτε κιόλας. Ποιους ακριβώς πρέπει να συμπαθούμε  και ποί...

«Έστησαν το Ρεμπέτικο τραγούδι και σταμάτησαν, έστω πρόσκαιρα, την άνευ όρων παράδοση στον εκδυτικισμό που έφτασε με την ίδρυση του νεοελληνικού κράτους...»

Ο Μάρκος και η παρέα του έκανα άθελά τους μια επανάσταση. Άθελά τους την έκαναν γιαυτό και πέτυχε. Δεν την προγραμμάτισαν ούτε και ζητούσαν τίποτα από αυτήν. Απλά ακολούθησαν την καρδούλα τους και κυρίως το κορμί τους κι έφτιαξαν το Ρεμπέτικο τραγούδι. Έστησαν το Ρεμπέτικο τραγούδι και σταμάτησαν, έστω πρόσκαιρα, την άνευ όρων παράδοση στον εκδυτικισμό που έφτασε με την ίδρυση του νεοελληνικού κράτους και ζητούσε να αφανίσει κάθε τι που θύμιζε τον παλιό τρόπο, τον ελληνικό τρόπο όπως αυτός είχε δομηθεί μέσα στις χιλιετίες από τα Μινωικά χρόνια μέχρι τις ζωγραφιές του Θεόφιλου. Ο Μάρκος και η τετράς του Πειραιά έκαναν μίαν επανάσταση και ξεκίνησαν να τραγουδάνε για τους απλούς ανθρώπους με τα πάθη τους, τις αδυναμίες του, τα σκοτάδια τους, τις πτώσεις τους, αλλά και για τις αγάπες τους,...

«Φτιάξαμε με την Άρτεμη μια πανέμορφη κασσετίνα ντυμ?νη με λινό ύφασμα στο χρώμα του παλιού κόκκινου κρασιού...»

Είχαμε ένα κοινό φίλο, Θεσσαλονικιός κι εκείνος όπως ο κύριος Χριστιανόπουλος, από παλιά αρχοντική οικογένεια. Κάποια φορά στα 2015 όταν είχα φτιάξει τη σειρά με τα Ρεμπέτικα σκέφτηκε να κάνει δώρο μια κασσετίνα με τα 15 εκείνα έργα στον ποιητή. Με μήνυσε λοιπόν την ιδέα του κι εγώ ανταποκρίθηκα λόγω του σεβασμού που είχα και προς τους δύο. Ήξερα εξάλλου την αγάπη του ποιητή για το Ρεμπέτικο και τον κόσμο του. Φτιάξαμε με την Άρτεμη μια πανέμορφη κασσετίνα ντυμ?νη με λινό ύφασμα στο χρώμα του παλιού κόκκινου κρασιού, βάλαμε μέσα με τάξι τα δεκαπέντε ψηφιακά έργα και μέσω του κοινού μας φίλου εστάλη ως  δώρο στον κύριο Χριστιανόπουλο. Πέρασε λίγος καιρός και ο κοινός μας φίλος μου μήνυσε πως  ο ποιητής ήθελε να με γνωρίσει επειδή του άρεσε αυτό που έφτιαξα. Χάρηκα πολύ μιας και πο...

«Μέρες Αυγούστου στην Παλαιολόγου/ χίλια εννιακόσια τριάντα οχτώ στου υπονόμου/ διαβάζω την περίτεχνη τη σχάρα»

* Η σχάρα αυτή είναι στη γωνία στο μαγαζί του Μητράκου με τα ιατρικά είδη. Θα έχει, σίγουρα, και άλλες.  Το ποίημα μαζί με άλλα δημοσιεύτηκε πρόσφατα στο περιοδικό Καρυοθραύστις 14-15, Ιούλιος 2023. ...

Θα βρεις πως το Βυζάντιο δεν ήταν απλά ένα κράτος και μια αυτοκρατορία, αλλά κυρίως νόστος μέγας και τρανός για τον ιδανικό τρόπο ύπαρξης της πόλης ως προς τα μέρη της και ως προς το Θεό

Είχα χρόνια να πάω στον Μυστρά και ήταν όπως το είχα ονειρευτεί. Εξαίσια. Βοήθησε βέβαια και ο καιρός με το ελαφρύ αεράκι του και τα τρελλαμένα σύννεφα που γυροφέρνανε στον ουρανό και ρίχνανε άτακτους, αραχνοΰφαντους  αλλά αισθητούς ίσκιους επάνω στον λόφο του Μυστρά και στην πεδιάδα της Σπάρτης που απλωνότανε νωχελικά στα πόδια του.  Ήταν εξαίσια ίσως γιατί έτσι το ήθελα και το είχα έτσι φανταστεί. Αλλά τί σημασία έχει! Έφτασα καταμεσήμερο και άρχισα να σκαρφαλώνω μέσα στα ωραία ερείπια ακολουθώντας την αγαπημένη μου διαδρομή από την Πύλη εισόδου στην Μητρόπολη, τον άγιο Δημήτριο, ύστερα στην Οδηγήτρια και τους Αγίους Θεοδώρους, και μετά μέσα από   δύσκολη  ανάβαση στα ανάκτορα των Παλαιολόγων που ακόμη αναστηλώνονται, στην Παντάνασσα και στην Περίβλεπτο. Με αρκετές, ομολογώ, στάσ...

Η μεγαλύτερη όμως του μεσημεριού παρηγορία είναι η βεβαιότητα του δειλινού που ξέρεις πως αργά ή γρήγορα θα φτάσει

Βασανιστικά είναι ενίοτε τα μεσημέρια του Καλοκαιριού με την αδυσώπητη αψάδα του ήλιου, την ακίνητη ζέστα, την αμήχανη ανία ψυχής τε και σώματος που ακολουθεί το μεσημεριανό γεύμα.  Δύσκολα αναπαύεται το κορμί στα μεσημέρια του καλοκαιριού κι η ψυχή ακόμη δυσκολότερα. Λίγες μονάχα ομορφιές,  μικρές και περιστασιακές έρχονται να γλυκάνουν ετούτες τις σκληρές και απαρηγόρητες ώρες που αργόσυρτα κυλούν. Κάποιο απρ?σμενο, διαβατάρικο αεράκι που φέρνει ευωδίες από ξαναμένους πευκώνες και ανθισμένα θυμάρια, λίγοι κουρελιασμένοι  ίσκιοι ευκαλύπτων ανεπιτήδευτα μεγαλοπρεπείς  που χαϊδεύονται νωχελικά στους ξεφτισμένους τοίχους του απέναντι σπιτιού, το επίμονο νηπίου κλάμα από ανεξήγητη επιθυμία η νάζι, κάποια εικόνα γνώριμου απόντος που θαρρείς πως ξεδιακρίνεις  στο παλιωμένο, από πατημασιές...

Κάτι σαν Ορθοδοξία ή θάνατος

Ίσως να πέφτω έξω, μπορεί  τελείως να λαθεύω, δεν ξέρω, αλλά με ενοχλεί όλο και περισσότερο που βλέπω ολοένα και πιο συχνά αναρτήσεις θρησκευτικού περιεχομένου, κυρίως βεβαίως ορθοδόξου χριστιανικού.  Αυτό που με προβληματίζει δεν είναι φυσικά που οι άνθρωποι έχουν την πίστη τους στον Θεό που πιστεύουν αλλά που σχεδόν το διατυμπανίζουν και το προβάλλουν κάποτε και επιδεικτικά ως εάν να επιζητούν να αντιταχθούν μέσα από αυτήν την προβολή σε κάποιους "άλλους" που φυσικά δεν κατονομάζουν και να τους κατατροπώσουν. Κάτι σαν Ορθοδοξία ή θάνατος. Αυτό, λοιπόν που με ενοχλεί είναι ακριβώς αυτή η επίδειξη της θρησκευτικής πίστης των ανθρώπων, Μου μοιάζει ως πράξη που σπιλώνει τα ιερά και όσια  και κάπως τα ευτελίζει κάνοντας τα σημαία και λάβαρο πολεμικό. Είναι μια θρησκειοποίηση της πίσ...

Ήταν και τότε καλοκαίρι

Ο Σωκράτης και ο έφηβος Φαίδρος μέσα στο πανώριο τοπίο του Ιλισσού. Εδώ με ένθεο πάθος ακούγεται ο λόγος του πλατωνικού Σωκράτη. Πρωτόπλαστη η ελληνική γλώσσα. Χαρά στο λαό που γεννήθηκε μέσα σε τόση διαύγεια, στο τόσο φυσικό, εξαϋλωμένο φως. Και που έχει μια τέτοια πνευματική παράδοση με ρίζες βαθειές, μυθικές-αρχετυπικές. Η παράδοση, όχι τα απολιθώματα μιας περασμένης ζωής, είναι ανανεώσιμη, αναθεωρείται μαζί με τη ζωή. Φέρνουμε το παρελθόν μέσα μας. Από σύγχρονη απελπισία για την αξία του κατακερματισμένου ανθρώπου, καθώς το είπε και ο Σεφέρης, θεωρήθηκε το παρελθόν βάρος περιττό και πρέπει να εξοβελιστεί. Οι αιώνες κυλούν, ο κόσμος έγινε πια πολύπλοκος. Ποιος, λοιπόν, έκοψε τις γέφυρες και έμεινε ανάπηρη η ψυχή μας; Όλοι εμείς! Ποιος αποϊεροποίησε τη Φύση και τη βιάζει βάναυσα; Εμείς...

Θα περιμένω, με προσποιητό μάλλον χτυποκάρδι, κάθε πρωί να εμφανιστεί κανένας πελάτης

Άμα γεράσω κι άλλο και δεν αντέχω πιά τις σκαλωσίες, τα άσκοπα τρεχαλητά στον κόσμο και τις ανηλέητες μάχες των ζωγράφων για την πιο υψηλή  θέση στον πάνθεον των ημιθέων, θα ανοίξω ένα μαγαζί με βιβλία. Θα έχω μονάχα διαλεγμένα βιβλία ποιητών και θα είναι όλα μεταχειρισμένα, διαβασμένα κατά προτίμηση από ανθρώπους ξένους σε εμέ. Άμα τυχαίνει να έρθει στα χέρια μου ένα βιβλίο ποιητικό που δεν είναι μεταχειρισμένο θα το δανείζω σε φίλους- που δεν έχω και πολλούς εδώ που τα λέμε-  ή σε γνωστούς για να το διαβάσουν αρκετά για να παλιώσει, να ζυμωθεί με το χνώτο τους, τον ιδρώτα τους, κανένα τυχαίο δακράκι τους, με την αγωνία και τις ελπίδες τους. Όταν κρίνω πως έχει παλιώσει αρκετά και έχει πλουτιστεί πολύ  κι έχει εκταθεί ικανά από  τα ορθάνοιχτα εκστατικά μάτια ευάλωτων και εύθραυστω...

Ο Αλέξανδρος Κακαβούλης είναι Ομότιμος Καθηγητής του Πανεπιστημίου Κρήτης

       Η δημιουργία του ανθρώπου        Θα αφήσουμε ως επισφαλείς, τις ανθρώπινες θεωρίες και τις επιστημοφανείς εξελικτικές προτάσεις για την εμφάνιση του ανθρώπου και την εξέλιξη της ανθρώπινης Ζωής. Χωρίς να αγνοούμε τη πραγματική συμβολή της έγκυρης ανθρώπινης σοφίας και επιστήμης, που παραμένουν καθαρά σε εμπειρικό επίπεδο, θα στηριχθούμε, πρωτίστως, στην αποκαλυμμένη αλήθεια της Αγίας Γραφής, που την εμπιστευόμαστε απόλυτα, ως πηγή θεογνωσίας, δηλαδή γνώσης που διασφαλίζεται από την αποκαλυμμένη αλήθεια του Θεού. Ότι άλλο υποστηρίζεται ανθρωπίνως για το θέμα αυτό, μπορεί να είναι ή παρανόηση της αποκαλυμμένης αλήθειας ή εξυπηρετεί αθεϊστικές απόψεις.      Θα αρχίσουμε από την αρχή που δημιουργείται η ανθρώπινη Ζωή, σύμφωνα με την Παλαιά Διαθήκη. «Εν αρχή εποίησεν ο Θεός τον ο...

«Τα χείλια είναι στην πιο όμορφη στιγμή τους σαν λένε συγγνώμη και σ΄αγαπώ κι ακόμα περισσότερο σαν σιωπούν με ελαφρό σεβαστικό ρίγημα αναγνωρίζοντας την αναξιότητά τους δεόντως να προφέρουν τις ιερές αυτές λέξεις»

Ανέκαθεν παρατηρούσα, είτε από συνήθεια είτε από επαγγελματική ιδιοτροπία, τα πρόσωπα των ανθρώπων αφού ως ζωγράφος του καθ΄ ημάς τρόπου έπρεπε να μπορώ να ενθησαυρίζω στην φαντασία μου μορφές και σχήματα ώστε αργότερα, από μνήμης και απο καρδίας, να τα σχεδιάσω έτσι ώστε η ζωγραφιά να έχει δομή κι ελευθερία, γεωμετρία και πνεύμα, να μην είναι δηλαδή απλώς αναπαράσταση των φαινομένων αλλά απόπειρα παρουσίασης-παρουσίας όσων εικονίζονται. Η μακρόχρονη αυτή άσκηση με βοήθησε να κοιτώ και να βλέπω μικρά κι ασήμαντα στοιχεία στα πρόσωπα των ανθρώπων και σίγουρα όχι τες λεπτομέρειες που κοιτούν όσοι προσπαθούν να μιμηθούν την φαινόμενη εξωτερική όψη ή και την ψυχική κατάσταση όσων ζωγραφίζονται. Δεν απέβλεψα ποτέ, στοιχώντας την παράδοση των «βυζαντινών» ζωγράφων, στην περιγραφή ορατών ...

«Και σε αυτόν τον κόσμο η σεβαστική σιωπή δεν είναι σιγή και παραίτηση αλλά ρεαλιστική «κραυγή» που καλεί σε ένα κόσμο φωτός όπου χωράνε όλοι οι κεκραμμένοι όλων των αποχρώσεων»

Βαθιά σχολαστική και δικανική σε μεγάλο βαθμό η Δύση θέτει αιώνες τώρα ως προϋπόθεση για την «πρόοδο» προς έναν επίγειο Παράδεισο την κάθαρση από τις «αμαρτίες». Έτσι η όλη διαδικασία γίνεται πρωτίστως ή και αποκλειστικά τιμωρητική απαιτώντας από τους «πεπτωκότας» να εξιλεωθούν μέσα από το καθαρτήριο της εξοντωτικής ποινής. Δεν είναι τυχαίο που πολλές σχολές διανόησης στη Δύση και ιδεολογίες, αρχής γενομένης από τον Καθολικό Σχολαστικισμό, απαιτούν τον δια «πυράς» αφανισμό των «αμαρτωλών» ετέρων χάριν ενός καθαρού επίγειου ή μεταφυσικού «Παραδείσου». Όσο περισσότερο θυμός ενάντια στους αμαρτωλούς, όσο περισσότερο μίσος, τόσο το καλύτερο αφού έτσι η τιμωρία θα είναι σκληρότερη και η κάθαρση βαθύτερη. Πρέπει να καθαρίσουμε τον κόσμο από τους κακομούτσουνους (παρεπιπτόντως πάντα  οι κακ...

«Δική σου δουλειά είναι να λειτουργήσεις ως χέρι, ως όργανο που θα επιτρέψει να φανερωθεί η ζωή της πέτρας»

Βρίσκεις μια πέτρα, αναιτίως μάλλον υπάρχουσα στα τραχειά βουνά ή στες ωραίες ακτές των αιωνίων θαλασσών, και την επιλέγεις. Αυτή είναι η πρώτη και θεμελιώδης πράξη επάνω στην οποία στηρίζεις την τέχνη σου. Επιλέγεις σχεδόν τυχαίως μια πέτρα χωρίς να ψάχνεις κάτι συγκεκριμένο. Ίσως σε τράβηξε επάνω της κάτι, ίσως όμως και τίποτα. Βρέθηκε στο δρόμο σου, σκόνταψες επάνω της, μπορεί να παρεμπόδισε κιόλας το βήμα σου. Εκκινείς λοιπόν από μιά τυχαία σχεδόν επιλογή και αποφασίζεις να γίνεις κάτι μαζί με το αντικείμενο που επέλεξες. Το ζήτημα, εν πάσει περιπτώσει, είναι πως βρήκες μια πέτρα και την επήρες σπίτι σου, όπου όταν φτάσεις και την τοποθετήσεις επάνω σε ένα τραπέζι χωρίς άλλα αντικείμενα αντιλαμβάνεσαι πως η πέτρα είναι σημαντική. Έχει ίδιον σχήμα που ζητά αμέσως να βρεί τη θέση...

«Κοιμήθηκε για να μας αφήσει χώρο και χρόνο ελεύθερα να μεγαλώσουμε, να πλατύνουμε κι εμείς, να ανοίξουμε φτερά της σκέψης και της καρδιάς για να τον συναντήσουμε στην χώρα της ωραιότητας που έζησε και ζει»

Υπάρχουν άνθρωποι που σκάφτονται ελεύθερα, που αισθάνονται πλατιά και νοιώθουν βαθιά και έχουν ακόμα την ικανότητα και το χάρισμα ελλόγως και μαστορικά να δημιουργούν πράγματα, τραγούδια μουσικές, εικαστικά αντικείμενα, τέχνης έργα για την κοινότητα, για την εκκλησία του δήμου. Υπάρχουν άνθρωποι που γίνονται , προσπερνώντας, δεμένοι πισθάγκωνα στο κατάρτι ενός ωραίου οράματος, τις σειρήνες της ιδιωτείας,  δημιουργοί και το έργο τους αποβαίνει οικουμενικό και αιώνιο γιατί είναι συνδεδεμένο λειτουργικά με τη ζωή και την συνέχεια της. Σαν σήμερα κοιμήθηκε ένας σπουδαίος έλληνας οικουμενικός δημιουργός. Κοιμήθηκε αλλά δεν πέθανε. Κοιμήθηκε για να μας αφήσει χώρο και χρόνο ελεύθερα να μεγαλώσουμε, να πλατύνουμε κι εμείς, να ανοίξουμε φτερά της σκέψης και της καρδιάς  για να τον συναντήσουμε...

«...ο Ουρανός, δηλαδή, το άκτιστο, ο Λόγος του Θεού, κατέρχεται ήσυχα ειρηνικά σεμνά και ανέρχεται πάλι παίρνοντας μαζί του για πάντα το κτιστό, το γήινο, το ανθρώπινο»

Εικοσιεννέα  Μαΐου.  Μνήμη της άλωσης της Πόλης και ο νους ρωτά και απορεί. Πάντα απορούσα τί ήταν αυτό που έκανε την άλωση αυτή φοβερή και τις συνέπειες της θλιβερές για ολη την ανθρωπότητα. Τί χάθηκε με την πτώση αυτή; Χάθηκαν μονάχα χώματα, ισχύς πλούτος κτίσματα ή μήπως κάτι λιγότερο χειροπιαστό αλλά περισσότερο ουσιαστικό; Χάθηκε μήπως ένας πολιτισμός, ένας ολόκληρος τρόπος να πλάθει κανείς την ύλη και να ανασυστήνει τον κόσμο, να τον ξανακαινουργιώνει ζυμωμένο με το όραμα μιας ζωής κοινωνίας; Απορούσα μέχρι που επισκέφτηκα την Πόλη και μπήκα στην Αγία Σοφιά. Τότε θαρρώ πως κατάλαβα. Θαρρώ… Η Επίσκεψη Δειλά δειλά εισήλθαμε. Κόσμος πολύς, διάφορος. Φωτογραφίες μουρμουρητά, η επαγγελματική φλυαρία των τσιτσερόνι. Κι ένας κόσμος να προβάλλει έξαφνα από εκεί που δεν το προσμένει...

«Είναι δύσκολο να ζεις σε μια χώρα όπου πρέπει να «πουλάς» ό,τι είναι τη μόδας για να μπορείς να επιπλεύσεις και να φοβάσαι να μιλάς ελεύθερα για όσα αγαπάς και πιστεύεις»

Δύσκολο να ζεις με φόβο. Να ζεις με φόβο σε ΄να τόπο στον οποίο η κοινωνία δεν σου επιτρέπει να ζεις με το αληθινό σου πρόσωπο και να φανερώνεις σε ποιο Θεό πιστεύεις ή δεν πιστεύεις, τί πολιτικές απόψεις έχεις τη συγκεκριμένη χρονική συγκυρία, ποιες είναι οι αισθητικές σου προτιμήσεις-μη νομίζετε πως υπερβάλλω- ποιος είναι ο σεξουαλικός προσανατολισμός  σου, ποια τα όνειρά σου για τη ζωή. Είναι δύσκολο να ζεις σε μια χώρα όπου πρέπει να «πουλάς» ό,τι είναι τη μόδας για να μπορείς να επιπλεύσεις και να φοβάσαι να μιλάς ελεύθερα για όσα αγαπάς και πιστεύεις. Δύσκολο να ζεις με φόβο και χωρίς τη χαρά της ελευθερίας, να μη μπορείς δηλαδή να πηγαίνεις εκεί πού θέλει η καρδιά σου, αλλά να κρύβεσαι πάντα πίσω από ιδεολογήματα της μόδας και να προσποιείσαι δείχνοντας μια ταυτότητα που δεν π...

«Κάθε εικόνα που γίνεται με ελεύθερο χέρι και δεν είναι αντιγραφή αλλά γραφή είναι πέραν των άλλων ένα μοναδικό ποιητικό γεγονός...»

Οι εικόνες της Ορθόδοξης Εκκλησίας είναι αναπόσπαστο  μέρος της παράδοσης της και έχουν μεγάλη σημασία και πολλαπλή λειτουργία μέσα στο σώμα της Εκκλησίας. Η Εκκλησία συνέχισε μέσα στους αιώνες την παράδοση του Ελληνισμού πού πάντοτε κατανοούσε την  τέχνη ως δημόσιο γεγονός με λειτουργία μόρφωσης της αίσθησης και της συνείδησης της εκκλησίας του Δήμου. Η οριστική διαμόρφωση της τέχνης των εικόνων έγινε μετά την Εικονοναχία αφού τότε διατυπώθηκε σαφώς και εναργώς τί είναι η εικόνα, τί το εικονιζόμενο και πώς ο εξεικονισμός σχετίζεται με το εικονιζόμενο υποκείμενο. Εμμέσως ορίστηκε και ο ρόλος της τεχνοτροπίας καθώς και ο ρόλος του ζωγράφου. Σύμφωνα με την διατύπωση των Πατέρων της Εκκλησίας, που έγινε αποδεκτή από την Ζ?Οικουμενική Σύνοδο,  η εικόνα είναι η εξωτερική μορφή της υποστάσεως ...

Καλό ταξίδι παππού. Θα ‘χω το νου μου για τον ταχυδρόμο σου…

Ο παππούς μου ήταν φυσικός. Ήταν και 96 χρονών. Όταν τον ρωτούσαν πόσων χρονών είναι απαντούσε «χοντρικά… λίγο πριν πεθάνω». Το καλύτερο είναι ότι χαμογελούσε όταν το ‘λεγε. Γνήσια, όχι μ’ αυτό το χαμόγελο-μορφασμό-κάλυμμα τρόμου. Ο παππούς μου χώρισε από τη γιαγιά μου όταν ήταν 75 χρονών. Όχι γιατί βρήκε γκόμενα αυτός. Όχι επειδή βρήκε γκόμενο η γιαγιά. Χώρισε γιατί δεν ήθελε να πηγαίνει εκδρομές σε μοναστήρια μαζί της. Σιχαινόταν επίσης τις φίλες της, που αφού γλεντοκόπησαν με συζύγους και εραστές στις Μυκόνους και τα Καζίνα της Ευρώπης, αποφάσισαν να κάνουν πλέον Πάσχα στον πανάγιο τάφο μόνο και μόνο γιατί φοβήθηκαν ότι έχουν πάρει την άγουσα για τον δικό τους τον τάφο. «Αυτές παιδί μου είναι συνηθισμένες να τα ρυθμίζουν όλα ζητώντας ρουσφέτια από τους βουλευτάδες τους», μου είπε τό...

«Όταν ανατέλλει συννεφιά, το φως του ήλιου..., έρχεται να χαϊδέψει, να θωπεύσει τις όψεις των πλασμάτων και των πραγμάτων κι όχι να τις ελέγξει και να τις ανατάμει»

Υπάρχουν μέρες στις οποίες αδυνατώ να αντισταθώ  που με γοητεύουν σφοδρώς οι αναλογίες. Τότε, όταν αυτό συμβαίνει, παραδίνομαι  κι ακολουθώ και κοιτάζω τον κόσμο γύρω μου τρυφερώς εταστικά αναζητώντας αναλογίες του έρωτα και της ζωής επάνω στα φαινόμενα και στα πράγματα. Τις μέρες με συννεφιά, ανεξήγητα κι αδικαιολόγητα, η διάθεσή μου αυτή αυξάνεται και θεριεύει. Οι πολλοί των ανθρώπων δεν αγαπούν τη συννεφιά, προτιμούν τις λιακάδες και τις επίπεδες και σταθερές καλοκαιρίες. Εγώ προτιμώ τον ερχομό των νεφών αφού αυτό με κάνει να νοιώθω τον κόσμο ελαφρύτερο, λιγότερο επιτηδευμένο και θεατρικό. Και εξηγώ. Ο ήλιος προσπίπτοντας στα πράγματα τα κάνει να είναι διπρόσωπα, να έχουν δύο όψεις, τη φωτισμένη και την αφώτιστη, τη σκοτεινή. Έτσι επεμβαίνει επάνω τους και δημιουργεί έναν εσωτ...

«Αγαπώ τα νοτισμένα μάτια, τις πευκοβελόνες μετά από απαλή βροχή, τους γλάρους να βουτάν στους αφρούς καραβιών που κινούν για πηγεμό»

Να, θα μπορούσα τώρα μεσ΄ το μεθυσμένο από γλύκα και χρώματα βασιλικά δείλι, να αρχίσω να σας μιλώ για τον εμό εαυτό. Να σας έλεγα πως έφτασα ως εδώ, τί με στήριξε στη γη, τί με τίναξε στον αέρα, τί με εμπόδισε να πετάξω. Να σας έλεγα για πληγές που δεν επουλώθηκαν και γιά άλλες που η λησμονιά τις έκρυψε επιμελώς σε δώματα αθέατα κι ανήλιαγα να σαπίσουν. Θα μπορούσα αλλά δεν θάχε  σημασία καμμιά μήτε όφελος κανένα για κανέναν. Έτσι, προτιμώ τώρα που μέλωσε του ήλιου το φως και μακρύναν σα λελέκια των πεύκων και των κυπάρισσων οι σκιές, να σας πω για πράγματα που αγαπώ, για πράγματα αληθινά με σάρκα και οστά, με βάρος και διαστάσεις, με μυρουδιά και γεύση. Πολλά θα μπορούσα να μολογήσω, αλλά θάταν βαρετό θαρρώ. Έτσι στα λίγα εκλεκτά θα αρκεστώ. Αγαπώ τη θάλασσα. Πάνω απ΄ όλα α...

Πολλοί άνθρωποι με πλησίασαν για να μάθουν κάτι από όσα έμαθα κι εγώ μελετώντας. Πολλοί μάλιστα από αυτούς πρόκοψαν και ως εικαστικοί.

Ξεκίνησα να διαβάζω και να μελετώ την βυζαντινή ζωγραφική στην προσπάθειά μου να μάθω να ζωγραφίζω. Όταν ο δάσκαλός μου π. Συμεών Συμεού με εισήγαγε στην τέχνη των εικόνων στα τέλη της δεκαετίας του 1970 και με έμαθε τα βασικά δεν υπήρχαν στην Ελλάδα σχολές να μάθεις την τέχνη αυτή εκτός από το εργαστήρι της Σχολής Καλών τεχνών όπου δίδασκε ο Κωνσταντίνος Ξυνόπουλος κι όπου η πρόσβαση δεν ήταν εύκολη. Αποφάσισα να αρχίσω να μελετώ μέσα από  βιβλία και να ψάχνω τον λόγο της ζωγραφικής αυτής. Βρήκα κυρίως πληροφορίες γύρω από τεχνικές και υλικά και πολλές θεολογικές ερμηνείες από Έλληνες και ξένους θεωρητικούς των τεχνών ή ιστορικούς τέχνης. Πουθενά σχεδόν όμως δεν βρήκα υλικό που να αναφέρεται στο βυζαντινό ζωγραφικό σύστημα και στην λειτουργία του. Έτσι αποφάσισα να μελετήσω μόνος με...

«Δώστε τα χέρια! Πλησιάστε τις καρδιές! Κλάφτε απ΄αγάπη!»

Σε αυτούς τους δύσκολους καιρούς που διανύουμε έχουμε ορισμένα δυνατά στηρίγματα. Την Ανθρώπινη αλληλεγγύη, την Φύση, τις Τέχνες, την Ποίηση και τα δεδομένα του παρελθόντος για να κρίνουμε με περισσότερη σύνεση. Ειδικότερα η Ποίηση για μας τους Έλληνες είναι ένας τεράστιος πλούτος. Κατά τον Νίκο Καζαντζάκη η Ποίηση είναι το αλάτι που εμποδίζει το κόσμο να σαπίσει, για την  Κική Δημουλά είναι ο πόλεμος στο χρόνο και τη φθορά του, ενώ για τον Νικηφόρο Βρεττάκο είναι σκάφανδρο. Από το ποίημα του Βρεττάκου «Ύμνος στη χαρά» επέλεξα ένα κομμάτι που το θεωρώ αξιόλογο. «Οι καμπάνες χτυπούν! Τελείωσε η νύχτα! Ξημέρωσε έξω! Ακόμα να στο πούν τα δακρυά σου; Ξημέρωσε! Απ΄ τις γρίλιες πηδούν μικρές φωτιές μέσα στο σπίτι! Έξω το φώς-πλησίασε την καρδιά σου, ζητά να πέσει κάπου και να γίνει αίμα,...

«...πόσο όμορφοι ήσαν οι κολασμένοι μέσα στην μοναξιά και στα ποικίλα βάσανά τους. Όμορφοι πολύ όσοι και οι άγιοι που εικονίζονταν δίπλα τους»

Με είπε καλός φίλος πως, με αφορμή την έκθεσή που έκαμα πρόσφατα στην Καλαμάτα της Μεσσηνίας , κάποιος γνωστός του-με φύλαξε από τον πειρασμό και δεν με είπε το όνομά του- αναρωτήθηκε, μάλλον δηκτικά, για τη σχέση που έχουν οι ρεμπέτες με τις αγιογραφίες. Η ιστορία αυτή με θύμισε την ευχάριστη έκπληξη που έλαβα όταν είδα για πρώτη φορά στο Άγιον Όρος στη Μονή  Δοχειαρίου τις σκηνές με τους κολασμένους στην παράσταση της Δευτέρας Παρουσίας του Χριστού στο νάρθηκα του Καθολικού. Η έκπληξή μου προερχόταν  από το πόσο όμορφοι ήσαν οι κολασμένοι μέσα στην μοναξιά και στα ποικίλα βάσανά τους. Όμορφοι πολύ όσοι και οι άγιοι που εικονίζονταν δίπλα τους. Ο δικός μας βλέπεις τρόπος, με τον ίδιο κι απαράλλακτο τρόπο και με το αυτό ύφος ζωγραφίζει αμαρτωλούς και αγίους γιατί τιμά όλη την κτίση...

«Κάθε Κυριακή ακονίζουν τα εκμαγεία των λέξεων/ Γιατί μόλις επιστρέψει από τα ύψη η θεά,/ όποιος προλάβει κάτι από τα δώρα της/ θα βγάλει και αυτή την εβδομάδα»

Οι Κυριακές των ποιητών Δύσκολες οι Κυριακές για τους ποιητές Το λένε οι ίδιοι Μαρτύριο η χαρά που δε μοιράζεται Τα ρούχα τα γιορτινά, τα ζαχαροπλαστεία Ο χρόνος που σταμάτησε -για λίγο- Ο ουρανός πιο λαμπερός, σχεδόν ανέμελος Δύσκολες οι Κυριακές για τους  ποιητές Τους εγκατέλειψε  η Ποίησις Κάνει τη βόλτα της στην αθανασία Φοράει τον βασιλικό στο στήθος και τρέχει Σε λιβάδια μακρινά, ανεβαίνει στον Όλυμπο Για αμβροσία και νέκταρ Θυμάται ότι είναι από το γένος των θεών Από τις πρώτες αστραπές της δημιουργίας Από την άυλη μήτρα του παντός Δύσκολες οι Κυριακές για τους ποιητές Θνητοί ιερουργοί δοξολογούν την απουσία της «Μη κινούντες από το χρέος τους» Κάθε Κυριακή ακονίζουν τα εκμαγεία των λέξεων Γιατί μόλις επιστρέψει από τα ύψη η θεά, όποιος ...

Διάλεξη που δόθηκε το 1975 στο κοινό της Σπάρτης, σε αίθουσα της Πνευματικής Εστίας Σπάρτης επί της κεντρικής πλατείας

Στις 28 Μαρτίου 1969 μεταδόθηκε από το ραδιόφωνο του BBC στο Λονδίνο το μήνυμα του Γεωργίου Σεφέρη κατά της χούντας. Το 1975, τον πρώτο χρόνο μετά την μεταπολίτευση η Πνευματική Εστία Σπάρτης, με πρωτοβουλία του αείμνηστου προέδρου της Νίκου Γεωργιάδη οργάνωσε εκδήλωση προς τιμή του νομπελίστα ποιητή μας όπου ο Δημήτριος Κατσαφάνας ήταν ο κύριος ομιλητής. Ακολουθεί η διάλεξή του:   Κυρίες και Κύριοι, αισθάνομαι την υποχρέωση να Σας ευχαριστήσω, διότι διαθέσατε τον πολύτιμο χρόνο σας να έρθετε στην αποψινή διάλεξη. Ευχαριστώ επίσης το Διοικητικό Συμβούλιο της Πνευματικής Εστίας Σπάρτης για την έμπνευση και την πρωτοβουλία που είχε να τιμήσουμε τον Γιώργο Σεφέρη, τον ποιητή που έκαμε την ιστορική δήλωση κατά της δικτατορίας, τιμώντας έτσι και το βραβείο Νόμπελ. Είναι παρήγορο...

Γράφουν οι: Δημήτριος Νικ. Δασκαλάκης, Δικηγόρος Αθηνών και Ευαγγελία Δασκαλάκη, Mαθήτρια Λυκείου

Έτος 2040. Υπήρχε κάποτε μια χώρα, στην οποία οι πολίτες της απαγορευόταν να κοιτάξουν ψηλά στον ουρανό. Ήταν υποχρεωμένοι να περπατούν συνεχώς με το κεφάλι σκυμμένο, να βλέπουν το βρωμισμένο οδόστρωμα, τα πεταμένα σκουπίδια, τις ακαθαρσίες των ζώων στα πεζοδρόμια.  Όποιον και να ρωτούσες, κανείς δεν ήξερε να σου απαντήσει γιατί απαγορευόταν να κοιτάξεις τον ουρανό. Κάποιοι γεροντότεροι θυμόντουσαν (και αυτοί αμυδρά) ότι όλα είχαν ξεκινήσει από μια υπουργική απόφαση, αλλά και αυτών η μνήμη είχε πλέον ξεθωριάσει, χωρίς να μπορούν να δώσουν περισσότερες πληροφορίες. Είχε περάσει τόσος πολύς καιρός, που οι άνθρωποι περπατούσαν με σκυμμένο το κεφάλι, ώστε οι περισσότεροι είχαν πια εξοικειωθεί και αγαπήσει την καταθλιπτική και μονότονη συμπεριφορά τους, με την οποία είχαν πλέον συμβιβαστεί ...

«Μα υπάρχουν Αρχιστράτηγε/ ακόμη απόγονοι σου/ άνθρωποι που δεν σε ξεχνούν/ θέλουν σε σένα ν’ ακουμπούν»

Στον Αρχιστράτηγο του Μοριά   Πουλάκια πια δεν κελαηδούν και φύλλα δεν θροΐζουν στου Μαίναλου τις κορυφές και σ’ όλες τις βουνοπλαγιές όλα στέκουν ακίνητα γιατί το Γέρο του Μοριά χρόνια δεν αντικρίζουν   Που είσαι Γέρο που θωρείς σε ποια λημέρια περπατάς ένας λαός παλεύει εσένα πάλι για να δει γιατί έχει πια απελπιστεί κι Ανάσταση γυρεύει   Τα λάθη έγιναν πολλά περίσσεψε το ψέμα κομμάτια η Ελλάδα μας που την πουλούν με δανεικά μας κάναν όλους δουλικά κι η λευτεριά που χάρισες γοργά μας αποχαιρετά όλους μας έναν-έναν   Μα υπάρχουν Αρχιστράτηγε ακόμη απόγονοι σου άνθρωποι που δεν σε ξεχνούν θέλουν σε σένα ν’ ακουμπούν θάρρος και δύναμη ν’ αντλούν μέσα από την ψυχή σου.   Άγιο το χώμα που ακουμπάς άγια και η πατρίδα κι ...

Παραδείγματα από την συσσωρευμένη πείρα του παρελθόντος

Συνέχεια από το προηγούμενο... https://www.spartorama.gr/articles/61504-fusiko-na-mas-aggizei-to-pio-anthropino---ga-apo-ton-dimitri-ga-katsafana/ -Δ- ––Σωκράτη, Σωκρατάκη!..... (Ώ Σώκρατες, Σωκρατίδιον…) Γιατί με φωνάζεις πλάσμα εφήμερο; ––Σε θερμοπαρακαλώ, πες πρώτα τί κάνεις εκεί ψηλά. Αεροβατώ και περιεργάζομαι την πορεία του ήλιου.                                                                            [Νεφέλες, 423 π.Χ.] Ο Αριστοφάνης διακωμωδεί αλύπητα τον Σωκράτη στο κατάμεστο από θεατές Διονυσιακό θέατρο. Σαν τάκουσε ο σοφός Σωκράτης σηκώθηκε από τη θέση του και στάθηκε όρθιος στη μέση του θεάτρου. Ατέλειωτα τα χειροκροτήματα των θεατών πλημμύρισαν τον αέρα της Αττικής. (Σημείωση: Ο Αριστοφάνης στην κωμωδία του «Νεφέλαι», στο πρόσωπο του Σωκράτη χτυπούσε...

«Και δεν τα έφτασες όχι γιατί είσουνα δειλός, ή ανίσχυρος, ή αδύναμος αλλά γιατί πόθησες το απόλυτο και το για τους βροτούς ανέφικτο»

Κάπου διάβασα πως ρωτήσανε τον μεγάλο Μίκη για τη διαφορά ανάμεσα στο λαϊκό και στο ελαφρό τραγούδι. Κι εκείνος με τη λαϊκή σοφία του την ελληνική είπε πως τα λαϊκά τραγούδια σε κάνουν να θυμάσαι ενώ τα ελαφριά σε κάνουν να ξεχνιέσαι. Κι αυτό που θυμάσαι είναι κυρίως μνήμες πονεμένες και νταλκάδες βαρείς και όνειρα ανεκπλήρωτα και χαμένες αγάπες και προδοσίες απρόσμενες και ταξίδια αταξίδευτα και όλα όσα δεν έφτασες. Γιατί ο εαυτός είναι κυρίως όσα δεν έφτασε. Όσα πόθησε και όσα δεν έφτασε κι όχι όσα κατάφερε. Εκείνα ήσαν τα εύκολα και μάλλον δεν μετράνε πολύ. Αυτά που μετράνε, αυτά που σε μετράνε είναι όσα πεθύμησες πολύ και τεντώθηκες όσο δεν γίνεται άλλο να φτάσεις και δεν έφτασες ποτέ. Και δεν τα έφτασες όχι γιατί  είσουνα δειλός, ή ανίσχυρος, ή αδύναμος αλλά γιατί πόθησες το α...

Παραδείγματα από τη συσσωρευμένη πείρα του παρελθόντος

Συνέχεια από το προηγούμενο... https://www.spartorama.gr/articles/61488-fusiko-na-mas-aggizei-to-pio-anthropino---ba-apo-ton-dimitri-ga-katsafana/                                    -Γ-   Η ολοκλήρωση του Σπαρτιάτη σε στρατιώτη της πόλης ήταν δεμένη με την εσωτερική και εξωτερική πειθαρχία, με τη λιτή ζωή, αλλά και με την ευπρέπεια του λόγου. Σε κάποια στιγμή οι έγκριτοι πολίτες της Σπάρτης είχαν συνέλευση, προκειμένου να λάβουν κάποια σοβαρή απόφαση, αλλά δεν έβρισκαν τη συμφέρουσα λύση. Φαινόταν αδύνατη μια σωστή απόφαση. Έτυχε να παραβρεθεί εκεί και κάποιος αισχρολόγος, ο οποίος φώναξε μια συμφέρουσα λύση. Οι Σπαρτιάτες δεν δέχτηκαν να την ακούσουν παρά αφού πρώτα διέταξαν κάποιον άλλο Σπαρτιάτη να την επαναλάβει και να την ανακοινώσει αυτός. ------- Ο Αριστοτέλης, ο...

Παραδείγματα από τη συσσωρευμένη πείρα του παρελθόντος

Συνέχεια από το προηγούμενο... https://www.spartorama.gr/articles/60485-fusiko-na-mas-aggizei-to-pio-anthropino-apo-ton-dimitri-ga-katsafana/                                     -Β-   Ο Μολιέρος, ο μεγάλος συγγραφέας του νεώτερου θεάτρου και ιδιαίτερα της κωμωδίας, είχε καλέσει φίλους του σε δείπνο, στο σπίτι του. Αλλά ήπιαν πολύ και μέθυσαν. Μεθυσμένοι αποφάσισαν να πάνε στον ποταμό και να πνιγούν όλοι μαζί. Και πράγματι, μέσα στη νύχτα όρμησαν όλοι τους και έπεσαν στον ποταμό. Κάποιοι χωρικοί και υπηρέτες τούς αντιλήφθηκαν, τρέχουν και τους βρίσκουν. Οργισμένοι εκείνοι, μέσα από τον ποταμό, τους απειλούν. Κατά καλή τύχη έφτασε και ο συμποσίαρχος, ο Μολιέρος, και μαθαίνει ότι, κουρασμένοι από τα δεινά του κόσμου τούτου, θεώρησαν καλό να πάνε στον άλλον. Έχετε δίκιο, τους λέει ...

Παραδείγματα από τη συσσωρευμένη πείρα του παρελθόντος

Αναρωτιέμαι γιατί, σε τέτοια ηλικία, γράφω. Για να δώσω μήπως συμβουλές, υποθήκες; Μα ποιοι; Ποιοι μας ακούνε; Όλοι τρέχουν με τη φωνή στα χείλη: «δεν προλαβαίνω!». Στην εποχή μας υπάρχει ζήτημα εξοικονόμησης χρόνου. Στις αρχές κιόλας του 21ου αιώνα, η ζωή μπήκε σε μια μόνιμη επιτάχυνση άγχους. Μονόδρομος η τεχνολογική «πρόοδος». Η μηχανή είναι βιαστική. Έχει τη δική της ηθική. Δουλεύει για να δημιουργήσει καινούργιες ανάγκες. Η αργή παραγωγή είναι ακριβή, δεν είναι εμπορεύσιμη. Εμπορεύσιμη είναι η γρήγορη παραγωγή. Η τιμωρία ήδη ήρθε: διώχνει τον άνθρωπο, τον ξερριζώνει. Εκκρίνει τον δικό της μύθο, τον μηδενισμό. Πέρα από την αναμφισβήτητα θετική της προσφορά στην ανθρωπότητα, είναι πια φανερό πως η τεχνολογία δεν φτειάχτηκε για τον άνθρωπο, αλλά ο άνθρωπος για την τεχνολογία. Μοναξ...

«...χαιρετίζουσα το αχανές, ικετεύουσα το άπειρον, παιδική, άκακος, ελισσομένη, φωνή παρθένου μοιρολογούσης, μινύρισμα πτηνού χειμαζομένου, λαχταρούντος την επάνοδον του έαρος.»

Ημέρες χαράς κι ελπίδας που είναι εθυμήθηκα τον ξεπεσμένο δερβίση πλασμένο από τη φαντασία και της καρδιάς τις αγάπες του Κυρ Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη. Κι έπιασα εψές, πριν φύγει ο παλιός χρόνος, στην ανατολή του νέου έτους κι εζωγράφισα ξανά τον Δερβίση εκείνης της «πεπρωμένης νύχτας» όπου κατέφυγε εις την σκοτεινήν σήραγγα και έπαιξε το νάϊ του με τρόπο που μονάχα οι καρδιές των πονεμένων, των ξένων και των απόκληρων του κόσμου ετούτου μπορούν να φτάσουν. Και διάβασα ξανά ως «ευαγγελική περικοπή» το διήγημα και εστάθηκα στην περιγραφή του παιξίματος και του μουσικού ηχοχρώματος του ταπεινού οργάνου από τον μεγάλο Σκιαθίτη και εδάκρυσα ξανά για πολλοστή φορά για πολλά. Και μάλλον για τους μόνους, τους απόκληρους, τους ξένους του κόσμου μας, για την ευσπλαχνία και την αγάπη του λογοτέ...

«Η ζωγραφική είναι πράξη δημόσια, αφορά τον δήμο, το κοινό, την κοινότητα και δεν είναι πράξη ιδιωτική αυτοέκφρασης και αυτοπεριγραφής»

Υπάρχουν πολλοί τρόποι υπάρξεως και δράσεως και ενεργείας. Έτσι υπάρχουν και πολλοί δρόμοι να κάνει κανείς τέχνη καλή. Άλλοι, ακολουθώντας τα ιδεώδη της Δυτικής Αναγεννήσεως και του Ρομαντισμού, διαλέγουν να ταυτιστούν με το θέμα τους προκειμένου να εκφράσουν την ουσία του, άλλοι όμως διαλέγουν να κινηθούν τροπικά απέναντί στο θέμα τους. Να, όπως κάνουν οι καλλιτέχνες της λεγόμενης «βυζαντινής» παραδόσεως την ύπαρξιν της οποίας δυστυχώς δεν παραδέχονται πολλοί των συγχρόνων καλλιτεχνών συχνά επειδή δεν την γνωρίζουν. Σε αυτόν, τον «βυζαντινό» τρόπο εικαστικής υπάρξεως ο καλλιτέχνης εκκινεί από άλλη βάση. Δέχεται εξαρχής πως δεν υπάρχει περίπτωση να πλησιάσεις και να εκφράσεις-περιγράψεις την ουσία του εικονιζομένου. Άμα ζωγραφίζεις ένα ψάρι δεν γίνεται, είναι μάταιο να θέλεις να απ...

Κι εκείνος σαστισμένος πρόλαβε να μου πει «εγώ στην Αθήνα πήγα για να δω την κοπέλα μου» και κομπιάζοντας συμπλήρωσε «δεν ήξερα …»

Oι περίπατοι και τα αξιοθέατα που σου προσφέρει η Αθήνα είναι δελεαστικά, ειδικά τις Κυριακές με τα καταστήματα κλειστά και την αραιή κίνηση των τροχοφόρων στους δρόμους. Η διαδρομή μου ξεκινά πολύ πρωί από τον Άγιο Γεώργιο Κυψέλης· με τα πόδια η Πατησίων έως την Ομόνοια· από εκεί με το μετρό στο Μουσείο της Ακρόπολης· με τα πόδια δια της Διονυσίου Αρεοπαγίτου και της συνέχειάς της Αποστόλου Παύλου και Ερμού στον Κεραμεικό κι από εκεί δια της Πειραιώς στο Μουσείο Μπενάκη. Εναλλακτική, με το μετρό από την Ακρόπολη στον Κεραμεικό. Αλλά πώς χάνεις τον καλύτερο πεζόδρομο του κόσμου; Του κόσμου· αρκεί να σκεφτεί κανείς μόνο την Ακρόπολη, την Αρχαία Αγορά, τον ναό του Ηφαίστου (Θησείο) και τον Κεραμεικό.  Τη διαδρομή την επαναλαμβάνω όσο πιο συχνά μπορώ και κάθε φορά με εκπλήσσει. Μετά από λ...

Από όλες τις εικόνες όμως του χειμώνα, αγαπώ πιότερο να βλέπω ανθρώπους σφικτά τυλιγμένους στα ζεστά - φτωχικά ή ακριβά δεν έχει σημασία- ενδύματά των.

Απ΄όλες τις αμέτρητες του χρόνου εποχές αγαπώ τον Χειμώνα. Είναι μάλλον το απρόβλεπτο πρόσωπο των ημερών του που με ελκύει·  οι εμφανείς εναλλαγές του καιρού και της ατμόσφαιρας,  η χλωμή παλέττα της φύσης με τα λιγοστά εξασθενισμένα χρώματα που ήσυχα μετεωρίζονται μέσα σε παλλόμενο, ασημένιο, ειρηνικό φως συννεφιασμένων, σμικρυμένων ωρών, η διάχυτη αίσθηση μιας αιωρούμενης προσμονής που χρωματίζει τα πάντα γύρω και είναι αισθητή σε όσους έχουν ματαίως μάθει να αγρυπνούν.  Από όλες τις εικόνες όμως του χειμώνα, αγαπώ πιότερο να βλέπω ανθρώπους σφικτά τυλιγμένους στα ζεστά - φτωχικά ή ακριβά δεν έχει σημασία- ενδύματά των. Σε παλτά ασπίδες πολύχρωμες, σε πουλόβερ ζιβάγκο, που αγκαλιάζουν απαλά στήθια και λαιμούς, σε φουστάνια πολύχρωμα που ελίσσονται ερωτικά γύρω από σώματα γυναικών, ...

«Κάθε μέρα τα πρωινά κοιτάζω με ευλάβεια τον άδειο ουρανό, τα δέντρα θωρώ με τρυφερότητα, χαϊδεύω τακτικά τα αγριολούλουδα, ακούω προσεκτικά τις φωνές των ποταμών και αφήνομαι να θωπεύσουν την ακοή μου οι ξέγνοιαστες φωνίτσες των πετεινών του ουρανού»

Συχνά περνούν μέρες που δεν βλέπω άνθρωπο, περνούν ημέρες που δεν επιδιώκω να δω άνθρωπο ούτε να  ομιλήσω μαζί του. ΟΙ μέρες κυλούν ήσυχα κι απλά. Φροντίζω όμως τα λίγα πράγματα που βρίσκονται αναιτίως κοντά μου. Προσπαθώ να μην τα πληγώσω και περιμένω να έρθει το σούρουπο να ησυχάσω κι εγώ, να ξαπλώσω να ξεκουραστώ από όσα έκαμα στην διάρκεια μιας μέρας. Έτσι περνά η ζωή. Χωρίς σπουδαία επιτεύγματα, χωρίς τίποτα το ιδιαίτερο, χωρίς κατορθώματα και συμβολές τρανταχτές και ξακουστές στον ανθρώπινο πολιτισμό. Για όλα ετούτα όμως οι φίλοι μου με έχουν για τιποτένιο, για  χαμένο κορμί όπου τίποτα σημαντικό δεν έκανα στην ζωή μου, ούτε τα στοιχειώδη δεν πέτυχα, ούτε τα βασικά. Χωρίς λόγο, με λένε,  βίωσα λαθραίως την ζωή διήλθα ματαίως πηαίνοντας προς την κοινή μοίρα, τον θάνατο. Αν όμω...

«Ο Κόντογλου..., πάλεψε να μπορεί να έχει τον δικό του τρόπο που να πατά επάνω στην ελληνική - βυζαντινή του κληρονομιά η οποία γι΄ αυτόν δεν υστερεί σε τίποτα από τις κατακτήσεις του δυτικού τρόπου»

Αρκετός στις μέρες μας, δυστυχώς επετειακά λόγω της μνήμης της συμφοράς του 1922, ο λόγος για το έργο του Φώτη Κόντογλου του Αϊβαλιώτη μαΐστορα που τάχτηκε να «αναστήσει»  τη λεγόμενη  «βυζαντινή» ζωγραφική και το πέτυχε με κόπο και πόνο πολύ και με κόστος μεγάλο. Πολλές και οι αποτιμήσεις και οι ερμηνείες για το έργο του και την σημασία του. Οι περισσότερες, φοβούμαι,  πολλά βολικές και συμφέρουσες και σχεδόν πάντα αγνοούσες τα ίδια τα λόγια του Κόντογλου ο οποίος, δυστυχώς ή ευτυχώς για εμάς,  ήτανε και γραφιάς και έγραφε και εξηγούσε και ο ίδιος τί έκανε και γιατί το έκαμε. Πολλοί τον κατατάσσουν πολύ εύκολα   στο ευρύτερο κίνημα της επιδίωξης της ελληνικότητας των πρώτων δεκαετιών του 20ου αι. κι άλλοι τον ερμηνεύουν ως μοντέρνο ζωγράφο που ήταν δήθεν  εκφραστής στον ελλαδικό χώρ...

«Η Ζωή και η Φύση, με χίλιους τρόπους, μας μηνούν ότι ο θάνατος δεν είναι τέλος αλλά αρχή»

Τα φύλλα και το κυκλάμινο Μέσα από τον θάνατο των φύλλων του φθινοπώρου ξεπήδησε η ανάσταση του κυκλάμινου. Η Ζωή και η Φύση, με χίλιους τρόπους, μας μηνούν ότι ο θάνατος δεν είναι τέλος αλλά αρχή.   4-11-2022 ΦΑΕΘΩΝ ...

Ο Ελληνικός ρυθμός προϋποθέτει την κατάργηση ή υπέρβαση της συμμετρίας και συνεπώς της ισορροπίας πράγμα που συνεπάγεται την δημιουργία μιας αέναης κατάστασης ταυτόχρονης κινήσεως και σταθερότητας.

Η βυζαντινή ζωγραφική, ως συνέχεια της ελληνικής εικαστικής παράδοσης, είναι γραφή, κι όχι αναπαράσταση. Δεν στοχεύει να αναπαραστήσει όσα φαίνονται γύρω μας με τρόπο εξωτερικό. Όσο κι αν  μιμείται, λιγότερο ή  περισσότερο, το φαινόμενο,  στην πραγματικότητα και κατ΄ ουσίαν η δομή της υπαγορεύεται από τη λογική της γραφής.  Είναι η παράθεση οπτικών μορφών επάνω σε μια επιφάνεια με στόχο να σχηματιστεί μια «πληροφορία» που απευθύνεται στον θεατή, σε κάθε θεατή. Η σύνθεση των οπτικών αυτών στοιχείων γίνεται «ελεύθερα» και δεν περιορίζεται από τον τρόπο που αυτές οι μορφές υπάρχουν στην «φαινομενική φύση». Η σύνθεση ακολουθεί την ρυθμική αγωγή και εντός της εικαστικής μορφής αλλά και ως προς τον θεατή. Διότι η εικαστική μορφή, όπως και κάθετι τι ελληνικό δημιούργημα δεν είναι ποτέ μονοδιάστ...