«Το τσοπανόπουλο της Κονιδίτσας» από τον Βαγγέλη Μητράκο

Ένας απ’ αυτούς τους σκαπανείς της Ελληνικής Παράδοσης (κι όχι μόνο) υπήρξε και ο Τάκης Κανδηλώρος (Δημητσάνα 1874 - Αθήνα 1934), ιστορικός, λαογράφος και δημοσιογράφος.

Στην περιοδεία που έκανε ο Τάκης Κανδηλώρος στους δήμους της Αρκαδίας, κατά το έτος 1904, για τη συγγραφή της χωρογραφίας της, συνέλεξε (από πρώτο χέρι, δια ζώσης) και πολλά στοιχεία της Ελληνικής Παράδοσης, για την συμπλήρωση των Λαογραφικών του Μελετών. Μέσα στις Αρκαδικές Παραδόσεις που συνέλεξε ο Τάκης Κανδηλώρος είναι και μια που έχει σχέση με ένα δικό μας χωριό, την όμορφη και ιστορική Κονιδίτσα.

Η παράδοση αυτή έχει να κάνει με μια από τις καταβόθρες (6 συνολικά) της Λίμνης Τάκα της Τρίπολης (που μια (τουλάχιστον) απ’ αυτές φαίνεται να καταλήγει στην περιοχή της Κονιδίτσας Λακωνίας {Βιβάρι; Ζορό;}) κι έχει θέμα της ένα ορφανό τσοπανόπουλο, από την Κονιδίτσα, που φύλαγε πρόβατα και γελάδια στη λίμνη Τάκα, σαν μπιστικός ενός τσέλιγκα από την Τεγέα της Αρκαδίας.

Στην καρδιά αυτής της παράδοσης βρίσκεται η αγάπη και η έγνοια του τσοπανόπουλου-γιου για τη χήρα μάνα του, αλλά το τέλος είναι τραγικό και αποτρόπαιο:

Το τσοπανόπουλο της Κονιδίτσας

«Ένας τσέλιγγας Τεγεάτης επήρε μπιστικόν ένα παιδί ορφανό από την Κονιδίτσα της Σπάρτης, δια να του βόσκη τα πρόβατα και τα γελάδια του.

Το παιδί έπαιζε κάποτε φλογέραν εις τον βράχον της λίμνης Τάκας, ακριβώς πάνω από την σπηλιά της καταβόθρας, και έξαφνα του πέφτει μεσ’ την καταβόθραν η φλογέρα και την πήραν τα νερά. Έναν καιρό επήγε στην Κονιδίτσα, οκτώ ώρες μακρυά, να ιδή την μάνα του, και έκπληκτο βλέπει στα χέρια της την φλογέρα του. Η χήρα του μολόγησε, ότι έπλενε προ μηνών στη μεγάλη πηγή και άξαφνα εβγήκε από μέσα το σουραύλι.

Το τσοπανόπουλο εκατάλαβε ότι τα νερά της Τάκας έχουν σχέσι με την πηγή και όταν εγύρισε στη δουλειά του έσφαζε κάθε Κυριακήν ένα αρνάκι, το έριχνε στην καταβόθρα και όπως είχαν συμφωνημένο, ύστερα από πολλές ώρες, επήγαινε η μάνα του νύχτα στην πηγή και το έπαιρνε.

Ο Τσέλιγγας έβλεπε την ζημία, μα το έριχνε σε κλεψιές ως πού μια φορά του έλειψε κ’ ένα δαμαλάκι και έβαλε προσοχή και ανακάλυψε τι συμβαίνει. Τότε λοιπόν πιάνει το τσοπανόπουλο, το σφάζει, το ράβει μέσα σ’ ένα τομάρι δαμαλιού, το ρίχνει στην καταβόθρα και όταν επήγε η μάνα του στην πηγή της Κονιδίτσας για να πάρη το τακτικό δώρο, ηύρε μέσα στο δέρμα το άραχνο παιδί της κ’ επήρε τα βουνά τρελλή.»

ΕΠΕΤΗΡΙΣ ΤΑΚΗ ΚΑΝΔΗΛΩΡΟΥ-1906

«Παράδοση δεν είναι η διατήρηση της στάχτης, αλλά η μεταφορά της φλόγας.»

Σπάρτη 20-12-2022

Βαγγέλης Μητράκος

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

1. Η καταβόθρα είναι υπόγειος φυσικός αγωγός, μέσα από τον οποίο διοχετεύονται τα νερά λιμνών ή ποταμών στη θάλασσα ή σε άλλο σημείο της στεριάς.
2. Οι καταβόθρες, από τα αρχαία χρόνια, προκαλούσαν δέος στους ανθρώπους, αφού τους θύμιζαν την είσοδο του Άδη και γι’ αυτό η παρουσία τους ήταν φορτωμένη με πολλές προλήψεις και δοξασίες αλλά και με ιστορίες (ίσως κάποιες απ’ αυτές να ήταν αληθινές) για ανθρώπους, ζώα, αντικείμενα κλπ. που έπεσαν σε μια καταβόθρα και βρέθηκαν κάπου αλλού, μακριά.
3. Στην περιοχή της Κονιδίτσας και των Β. Δήμων υπάρχει και μια αρχαία παράδοση σχετικά με την ύπαρξη καταβόθρας, η οποία από την Πελλάνα «βγαίνει» στην πηγή Βιβάρι ή στις πηγές του Ζορού. Το Βιβάρι (ή ο Ζορός) στα αρχαία χρόνια λεγόταν «Λαγκία πηγή» και σύμφωνα με τον περιηγητή Παυσανία (110-180 μ.Χ.) μια κοπέλα πήγε να πάρει νερό σε μια πηγή, στη σημερινή περιοχή της Πελλάνας, αλλά γλίστρησε, έπεσε στο νερό και πνίγηκε. Το σώμα της δεν βρέθηκε ποτέ, όμως το πέπλο που φορούσε βρέθηκε στην Λαγκία πηγή (Βιβάρι ή Ζορός Κονιδίτσας) που βρίσκεται σε αρκετά μεγάλη απόσταση.

«Τα αξιοθέατα που είδα εδώ (στην Πελλάνα) ήταν το ιερό του Ασκληπιού και η Πελλανίδα πηγή. Λένε ότι μία παρθένα έπεσε σ’ αυτήν την ώρα που έπαιρνε νερό και εξαφανίστηκε και ότι το μαντίλι που είχε στο κεφάλι της βρέθηκε σε μια άλλη πηγή. Τη Λαγκία.» ΠΑΥΣΑΝΙΟΥ ΛΑΚΩΝΙΚΑ, 21

Επειδή κατά την παράδοση η κοπέλα λεγόταν Πελλανία, η πηγή, στα νερά της οποίας πνίγηκε, ονομάστηκε «Πελλανίδα πηγή» και η αρχαία πόλη που αναπτύχθηκε στη θέση εκείνη Πελλάνα.

*Πηγή φωτογραφίας: www.exapsalmos.gr