Δευτέρα, 29 Απριλίου 2024
Ψάρι που απαντάται μόνο στο ποταμό Ευρώτα και απειλείται με εξαφάνιση
Η Κεαδική Μενίδα με επιστημονική ονομασία Squalius
keadicus, έχει χαρακτηρισθεί ως ένα από τα πλέον απειλούμενα ενδημικά ψάρια των
εσωτερικών υδάτων της Ελλάδας. Η κατανομή του είδους περιορίζεται αποκλειστικά
και μόνο στον ποταμό Ευρώτα, σε ορισμένους παραποτάμους του καθώς και στον
γειτονικό Βασιλοπόταμο, που κάποτε συνδεόταν με τον Ευρώτα. Με λίγα λόγια, το
μικρό αυτό ψαράκι κολυμπά μόνο σε λακωνικά νερά. Η Μοναδικότητα του Είδους Η Κεαδική Μενίδα αποτελεί ένα ζωντανό απολίθωμα μιας
ολόκληρης οικογένειας ψαριών (Κυπρινοειδών), με αξιοθαύμαστο ενδιαφέρον για
την εξελικτική τους ιστορία. Έχει ήδη αποδειχθεί μια μακρινή φυλογενετική σχέση
με είδη της Ισπανίας. Αυτό το στοιχείο υποδηλώνει επικοινωνία των υδάτινων
συστημάτων της Ελληνικής και της Ιβηρικής Χερσονήσου, πιθανόν μέσω της
Μεσογείου, περίπου πριν από 5.5 εκ. χρόνια. H επιβίωση του μοναδικού αυτού
ψαριού μέχρι σήμερα οφείλεται κυρίως στη γεωγραφική θέση και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά
του ποταμού Ευρώτα. Πράγματι, η λακωνική γη ή καλύτερα τα λακωνικά νερά,
πρόσφεραν στο είδος καταφύγιο και ταυτόχρονα γεωγραφική απομόνωση,
εμποδίζοντας ουσιαστικά τον εποικισμό του ποταμού με άλλα παρόμοια είδη.
Σύμφωνα με Έλληνες γενετιστές, η γενετική διαφοροποίησή του, ξεκίνησε πριν 5.5
εκατ. χρόνια, ωστόσο μια άλλη υπόθεση αναφέρει ότι η διαφοροποίηση ξεκίνησε
ακόμα πιο νωρίς, δηλαδή πριν από 10.6 εκατ. χρόνια. Όποια και από τις δυο
υποθέσεις να είναι σωστή, το σίγουρο είναι ότι το S. keadicus είναι ένα από τα
αρχαιότερα ευρωπαϊκά είδη ψαριών και για το λόγο αυτό χρησιμοποιείται συχνά
από Ευρωπαίους γενετιστές σαν βάση για τις φυλογενετικές συγκρίσεις στην
αποσαφήνιση της ιστορικής εξέλιξης των Ευρωπαϊκών Κυπρινοειδών. Η Ζωή του Πολεμιστή Η Κεαδική Μενίδα απαιτεί ψυχρά, τρεχούμενα νερά με μεγάλες
συγκεντρώσεις οξυγόνου. Είναι ένα πολύ ενεργητικό ψάρι, ικανό να αντισταθεί σε
γρήγορη ροή. Ωστόσο, στα νεαρά στάδια της ζωής του χρειάζεται προστατευμένες
περιοχές με μικρή ροή. Προτιμά κυρίως σημεία του ποταμού με χαλικώδες
υπόστρωμα, κρύβεται σε μεγάλες βυθισμένες ρίζες δέντρων, ωστόσο μπορεί να
εντοπιστεί και σε υδρόβια βλάστηση. Αναπαράγεται από τα μέσα Απριλίου – αρχές
Μαΐου, εναποθέτοντας κολλώδη κιτρινωπά αυγά, σε βαθιά καλά οξυγονωμένα σημεία
με πετρώδες υπόστρωμα παρουσία ριζών, ενώ τρέφεται με έντομα και μια ποικιλία
ασπόνδυλων. Το μέγεθος του είδους φτάνει μέχρι τα 25 εκατοστά και ζει περίπου
5-6 χρόνια. Τα Βέλη Τα θανάσιμα βέλη που απειλούν τον Σπαρτιάτη πολεμιστή με
εξαφάνιση εκτοξεύονται από τις δραστηριότητες του τοπικού πληθυσμού της
Λακωνίας. Η κυριότερη απειλή για το είδος είναι η υπεράντληση των επιφανειακών
υδάτων κυρίως για αγροτική χρήση. Τα τελευταία χρόνια, ολοένα και περισσότερα
τμήματα του ποταμού στερεύουν από την αλόγιστη χρήση των υδάτων, με αποτέλεσμα
να περιορίζεται ο ζωτικός χώρος του είδους. Επιπλέον, η παράνομη και
ανεξέλεγκτη αφαίρεση χαλικιών από διάφορα σημεία του ποταμού, αλλά και η
ευθυγράμμιση της κοίτης και των όχθεων καταστρέφουν όλα τα πιθανά αναπαραγωγικά
πεδία του είδους και εξαφανίζουν όλα τα σημεία. όπου θα μπορούσε το είδος να
επιβιώσει κατά την καλοκαιρινή περίοδο. Οι Ασπίδες Τα προβλήματα που αντιμετωπίζει η Κεαδική Μενίδα, και κατ’
επέκταση ο ποταμός Ευρώτας, είναι δεδομένα. Αυτό που δεν είναι δεδομένο είναι
το πως θα αντιδράσουμε: Λάκωνες, τοπικοί φορείς, Πολιτεία. Περίπου πριν από
2.500 χρόνια, η αντίδρασή μας θα ήταν αυτονόητη. Ασπίδα στο δεξί χέρι ώστε να
προφυλάσσουμε τον διπλανό μας και όλοι μαζί την πόλη μας. Αυτή είναι η μόνη λύση
και τώρα. Αν θέλουμε να σώσουμε την ιστορία μας και τη φυσιογνωμία του τόπου
μας. Και αυτή τη φορά δεν θα έχουμε απέναντί μας Αθάνατους αλλά τους ίδιους μας
τους εαυτούς. Λεωνίδας Βαρδάκας (Έχει δημοσιευθεί στον Πολυδεύκη, Τριμηνιαία έκδοση του
Πολιτιστικού Συλλόγου Καστορείου “O Πολυδεύκης”, τεύχος 9, Ιούλιος-Σεπτέμβριος
2010)
Ιχθυολόγος – Ελληνικό Κέντρο Θαλασσίων Ερευνών
louisvard@gmail.com