Vekrakos
Spartorama | Άγνωστο αρχαιοελληνικό έπος ήρθε στο φως

Άγνωστο αρχαιοελληνικό έπος ήρθε στο φως

Spartorama 12/10/2021 Εκτύπωση Ιστορία Πολιτισμός Φιλοσοφία
Άγνωστο αρχαιοελληνικό έπος ήρθε στο φως
Από το παλίμψηστο χειρόγραφο Sin. ar. NF 66, φύλλα 2v + 7v + 8r, αναδύθηκαν στο φως περ. 89 εξάμετροι στίχοι με θέμα την παιδική ηλικία του θεού Διόνυσου
Οδός Εμπόρων

Ο Διόνυσος-Ζαγρεύς κατέχει κεντρική θέση στην ορφική μυθολογία και θεολογία. Προέκυψε από την ένωση του Δία, μεταμορφωμένου σε φίδι, με την Περσεφόνη.

Στίχοι ενός χαμένου έπους (ίσως του 7ου αι. π.Χ.) ήρθαν πρόσφατα στο φως, στο πλαίσιο ενός διεθνούς ερευνητικού προγράμματος που ασχολείται με τα Παλίμψηστα της Μονής Σινά. Το πρόγραμμα διεξάγεται υπό την αιγίδα της Αυστριακής Ακαδημίας Επιστημών σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας και υποστηρίζεται οικονομικά από τη φιλανθρωπική οργάνωση Arcadia Fund. 

Ως παλίμψηστο (< πάλιν + ψάω [ξύνω, αποξέω]) χαρακτηρίζεται το χειρόγραφο του οποίου το αρχικό κείμενο έχει αποξεσθεί με οξύ εργαλείο ή ελαφρόπετρα για να γραφεί πάνω του ένα καινούργιο κείμενο? πρόκειται δηλ. για μια εργασία ανακύκλωσης ώστε να επαναχρησιμοποιηθεί το ακριβό υλικό του παπύρου ή της περγαμηνής πάνω στο οποίο έγραφαν οι Αρχαίοι και οι Βυζαντινοί. Με τη χρήση πολυφασματικής φωτογράφισης ανασύρεται στο φως το σβησμένο κείμενο και με τη βοήθεια ηλεκτρονικού υπολογιστή καθίσταται ευανάγνωστο. 

Από το παλίμψηστο χειρόγραφο Sin. ar. NF 66, φύλλα 2v + 7v + 8r, αναδύθηκαν στο φως περ. 89 εξάμετροι στίχοι με θέμα την παιδική ηλικία του θεού Διόνυσου. Ο ποιητής περιγράφει πώς οι Γίγαντες προσπαθούν να πείσουν τον μικρό γιο του Δία να σηκωθεί από τον θρόνο του πατέρα του, άλλοτε προσφέροντας δώρα, άλλοτε επιστρατεύοντας δόλο ή ασκώντας πίεση. 



Οι Γίγαντες στολίζουν το κεφάλι του μικρού θεού με στεφάνια από διαλεχτά άνθη? κινούνται γύρω του κυκλικά και προσπαθούν να τον πείσουν να εγκαταλείψει τον θρόνο πότε με προειδοποιήσεις, πότε με σαγηνευτικά λόγια, πότε δελεάζοντάς τον με παιδικά παιχνίδια ή άλλα ωραία δώρα. 

Στην πραγματικότητα πρόκειται για τον Ζαγρέα, τον πρώτο-πρώτο Διόνυσο ή έναν προελληνικό θεό που συγχωνεύτηκε με τον Διόνυσο. Ο Διόνυσος-Ζαγρεύς κατέχει κεντρική θέση στην ορφική μυθολογία και θεολογία. Προέκυψε από την ένωση του Δία, μεταμορφωμένου σε φίδι, με την Περσεφόνη. Ο μεγάλος θεός προόριζε τον Ζαγρέα για διάδοχό του? γι’ αυτό τον ανέβασε στον θρόνο και του επέτρεψε να κρατεί τον κεραυνό και την αστραπή. Από ζήλια η Ηρα έστειλε τους Τιτάνες για να βλάψουν το νεογέννητο. 



Με διάφορα παιδικά δώρα (π.χ. ταμπούρλο, σβούρα, μπάλα, κούκλες/νευρόσπαστα) προσπάθησαν να το ξεγελάσουν. Τελικά, το κατάφεραν προσφέροντάς του έναν καθρέφτη. Ο Ζαγρεύς απορροφήθηκε περιεργαζόμενος το είδωλό του? έτσι, οι Τιτάνες βρήκαν την ευκαιρία να τον πιάσουν, να τον σφάξουν και να τον διαμελίσουν. Λέγεται ότι πρόλαβε η Αθηνά να περισώσει ζωντανή την καρδιά του Ζαγρέα, από την οποία ο Ζευς δημιούργησε τον Διόνυσο. 

Ο διαμελισμός και η αναγέννηση του θεού ερμηνεύτηκε από τους Ορφικούς ως σύμβολο της ζωής που φθείρεται και αναγεννιέται. Αλλοι εκλαμβάνουν τους Τιτάνες ως ηλιακούς θεούς και δίνουν την ερμηνεία ότι ο ήλιος του καλοκαιριού θέτει σε κίνδυνο τη βλάστηση και την εξαφανίζει. 

 


Η Αγία Αικατερίνη του Σινά 


Για να επιστρέψω στο συγκεκριμένο παλίμψηστο, η περγαμηνή του χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά τον 5ο ή 6ο αι. μ.Χ. από κάποιον γραφέα στην Αλεξάνδρεια, ο οποίος αντέγραψε το αρχαίο έπος από ένα παλαιότερο χειρόγραφο. Το γεγονός είναι σημαντικό, καθώς δείχνει ότι υπήρχε ακόμη ενδιαφέρον για εθνικά κείμενα και ότι οι αρχαίοι θεοί συνυπήρχαν με τον Χριστιανισμό. 

Αργότερα η περγαμηνή υπέστη απόξεση και πάνω στο σβησμένο αρχαιοελληνικό κείμενο, τον 10ο αι. μ.Χ. κάποιος μοναχός στη Λαύρα του Οσίου Σάββα του ηγιασμένου έγραψε Βίους Αγίων στ’ αραβικά. Η Μονή του Οσίου Σάββα βρίσκεται κοντά στα Ιεροσόλυμα κι έτσι μπορούμε να παρακολουθήσουμε την πορεία της περγαμηνής στον χώρο και τον χρόνο, από την Αλεξάνδρεια του 5ου/6ου αι. στην Παλαιστίνη του 10ου αι. για να καταλήξει στη Μονή της Αγίας Αικατερίνης του Σινά. 

Το αρχαίο κείμενο έχει διαβαστεί από την ερευνήτρια Giullia Rossetto και θα κυκλοφορήσει σε προσεχές τεύχος διεθνούς επιστημονικού περιοδικού σχετικού με την Παπυρολογία και την Επιγραφική (Zeitschrift fur Papyrologie und Epigraphik 219, 2021). Η δημοσίευση αναμένεται με μεγάλο ενδιαφέρον.

 

Αλεξάνδρα Ροζοκόκη, efsyn.gr

Διευθύντρια Ερευνών στην Ακαδημία Αθηνών


Οδός Εμπόρων