«Ιουλία Ακυλία Σεβήρα: Το «πληγωμένο» άγαλμα της Σπάρτης», από τον Βαγγέλη Μητράκο

Πρόκειται για χάλκινο άγαλμα της ρωμαϊκής περιόδου, που αναπαριστά την Ιουλία Ακυλία, αυτοκράτειρα της Ρώμης, δεύτερη και τέταρτη σύζυγο του Μάρκου Αυρήλιου Αντωνίνου Αύγουστου (Marcus Aurelius Antoninus, 203-222 μ.Χ.), γνωστού, κοινώς, ως Ηλιογάβαλου ή Ελαγάβαλου (Heliogabalus ή Elagabalus), Ρωμαίου αυτοκράτορα της δυναστείας των Σεβήρων.

Το οικοδόμημα τη; Αρχαίας Σπάρτης στο οποίο βρέθηκε το άγαλμα της Ακυλίας Σεβήρας είναι γνωστό ως «Αγορά» ή «Περσική Στοά» και ήταν μια μεγάλων διαστάσεων στοά, με τοίχους κατασκευασμένους κατά τον πολυγωνικό τρόπο δόμησης από μεγάλους πωρόλιθους, με εξαίρεση το ανώτερο τμήμα τους που είναι κατασκευασμένο από ασβεστόλιθους κατά το ψευδοϊσόδομο σύστημα. Από ασβεστόλιθους και κατά τον ίδιο τρόπο έχουν κατασκευαστεί και τα εγκάρσια προς τους τοίχους τοιχία, που διαμορφώνουν μικρούς χώρους στο εσωτερικό της στοάς. Η κατασκευή του μνημείου αυτού χρονολογείται κατά τον 4ο ή 3ο αι. π.Χ. κι έχει συνδεθεί με την Περσική Στοά που κατασκευάστηκε από τα λάφυρα των περσικών πολέμων κι εντυπωσίασε τον περιηγητή Παυσανία. Τη στέγη αυτής της εντυπωσιακής Στοάς την στήριζαν, αντί κιόνων, αγάλματα αιχμαλώτων Περσών από λευκό μάρμαρο, πάνω σε βάθρα.

Το άγαλμα της Ιουλίας Ακυλίας Σεβήρας, βρέθηκε κατά τις ανασκαφές του 1964 από τον Χρύσανθο Χρήστου, στο μνημειακό στωικό οικοδόμημα της Ακρόπολης της Αρχαίας Σπάρτης, σε ύπτια θέση, σε εσωτερική γωνία του οικοδομήματος. Η γυναίκα φορά χιτώνα και ιμάτιο, προβάλλει ελαφρά το δεξιό πόδι και το χέρι της είναι στραμμένο με την παλάμη προς τα πάνω, σε θέση ικεσίας. Ο τύπος της κόμμωσης είναι χαρακτηριστικός για τη δυναστεία των Σεβήρων και θα έφερε στεφάνη.

Η Ιουλία Ακυλία Σεβήρα, κόρη του Quintus Aquilius, ανήκε στις Εστιάδες Παρθένες, αλλιώς τις Βεσταλίνες (Βέστα = Εστία), γι’ αυτό και ο γάμος της με τον Ελαγάβαλο θεωρήθηκε σκάνδαλο της εποχής, αφού παραβίαζε τον τριακονταετή όρκο αγαμίας των «Εστιάδων Παρθένων». Θεωρείται ότι υπήρχαν θρησκευτικοί λόγοι για τον γάμο αυτό, επειδή ο Ελαγάβαλος πίστευε στον Θεό Ήλιο της Ανατολής (El-Gabal) και ο γάμος του αυτός συμβόλιζε το γάμο του θεού με την Εστία. Ο γάμος ανακλήθηκε γρήγορα και ο Ελαγάβαλος εξαναγκάστηκε, σχεδόν, να παντρευτεί την Άννια Φαυστίνα. Σύντομα, όμως, χώρισε και έφερε πίσω, ως σύζυγό του, την Ιουλία Ακυλία, υποστηρίζοντας πως το αρχικό διαζύγιο ήταν άκυρο. Έμειναν μαζί μέχρι τη δολοφονία του το 222 μ.Χ., χωρίς να μαρτυρείται, απαραίτητα, πίστη ή έρωτας.

Η θέαση του χάλκινου αγάλματος της Ιουλίας Ακυλίας Σεβήρας προκαλεί, εκτός από θαυμασμό, ένα ιδιαίτερο δέος, αφού το πρόσωπό της είναι «βίαια» παραμορφωμένο (τσακισμένο) από κάποιο χτύπημα (ή χτυπήματα). Αυτή η «ασεβής» φθορά στο πρόσωπο της αυτοκράτειρας, έχει δημιουργήσει δύο υποθέσεις:

Η μία υπόθεση λέει ότι η φθορά στο πρόσωπο προκλήθηκε από την κατάρρευση του κτιρίου στο οποίο βρισκόταν το άγαλμα, λόγω πυρκαγιάς, η δε άλλη ότι, ίσως, πρόκειται για «καταδίκη της μνήμης» (damnatio memoriae), λόγω της παραβίασης του όρκου της τριακονταετούς αγαμίας που είχε δώσει η Ιουλία Ακυλία ως Ιέρεια της Εστίας.

Στην αρχαία Ρώμη η Σύγκλητος επέβαλλε την «καταδίκη μνήμης» (damnatio memoriae) σε περιπτώσεις επιφανών προσώπων που είχαν εμπλακεί σε συνομωσίες, κρίθηκαν ένοχοι προδοσίας, θεωρούνταν επικίνδυνοι για την ασφάλεια του κράτους ή είχαν πέσει σε δυσμένεια. Η «καταδίκη μνήμης» ήταν ατιμωτική και πρακτικά σήμαινε την απάλειψη κάθε μαρτυρίας της ύπαρξης του προσώπου εκείνου και την καθολική διαγραφή του από το δημόσιο κλίμα, σαν να μην είχε ποτέ υπάρξει. Η ρωμαϊκή Σύγκλητος αποφάσιζε για τη δήμευση της περιουσίας του καταδικαζομένου, την απόσυρση, διασκευή ή καταστροφή γλυπτών και άλλων απεικονίσεών του και, φυσικά, την απόξεση του ονόματός του από επιγραφές και δημόσια κείμενα. Παρ’ όλα αυτά, δεν μαρτυρείται ιστορικά κάποια καταδίκη της Ιουλίας Ακυλίας Σεβήρας, που να δικαιολογεί την ποινή αυτή, την οποία υπέστησαν άλλες γυναίκες της δυναστείας των Σεβήρων, όπως η Ιουλία Μαμαία (μητέρα του Αλέξανδρου Σεβήρου και συναυτοκράτειρα), η Πλαυτίλλα, (σύζυγος του Καρακάλλα) και η Άννια Φαυστίνα (τρίτη σύζυγος του Ελαγαβάλου).

Σε κάθε περίπτωση, επειδή το ενδεχόμενο «καταδίκης της μνήμης» παραμένει ανοιχτό, οι συντηρητές των μνημείων του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου «σεβάστηκαν» τη φθορά του αγάλματος και δεν την αποκατέστησαν. Πρόκειται για μια παραμόρφωση που κάνει τον επισκέπτη του Μουσείου, αν δει έστω και μια φορά το άγαλμα της Ιουλίας Ακυλίας Σεβήρας, να μην την ξεχάσει ποτέ στη ζωή του.

Η μορφή της Ιουλίας Ακυλίας Σεβήρας απεικονίστηκε και σε αργυρό δηνάριο του 220-221 & 221-222 μ.Χ. όπως μαρτυρά εύρημα από την πόλη Γέρμα της βορειοδυτικής Γαλατίας. Στη μια πλευρά του νομίσματος εικονίζεται η αυτοκράτειρα Ιουλία Ακυλία Σεβήρα, σε προτομή και σε πλάγια όψη του προσώπου, φέροντας την χαρακτηριστική κόμμωση και στην άλλη πλευρά του νομίσματος εικονίζεται ολόσωμη, να προσφέρει θυσία σε βωμό.

Επομένως, η Σπάρτη, εκτός από τον «κρυμμένο» μνημειακό της πλούτο που μάταια περιμένει τις ανασκαφές για να έρθει στο φως, έχει κι έναν άλλο αρχαιολογικό πλούτο που βρίσκεται εκτός Σπάρτης, μέρος του οποίου θα πρέπει να διεκδικήσει αρμοδίως, με συνέπεια κι επιμονή, ώστε, τόσο το υπό ανακαίνιση παλαιό Μουσείο της, όσο και το νέο Μουσείο (όταν με το καλό υλοποιηθεί) να έχουν να παρουσιάσουν εκθέματα αντάξια της ιστορίας και του πολιτισμού της, εκθέματα που της δικαιωματικά της ανήκουν.

Σπάρτη 23-6-2021
Βαγγέλης Μητράκος