Ο Βασίλης Κρεμμυδάς και το 1821

Η ζωή του όλη ήταν αφιερωμένη στις έρευνες και τις μελέτες για την «αληθινή ιστορία» του 1821. Από την πρώτη δημοσίευσή του το 1955, δευτεροετής φοιτητής τότε, μέχρι το ήδη «κλασικό» βιβλίο του Η Ελληνική Επανάσταση του 1821, που κυκλοφόρησε το 2016, μεσολάβησαν 60 ολόκληρα χρόνια αδιάλειπτων ερευνών. Μια ολόκληρη ζωή.   

Ακούραστος και συστηματικός ερευνητής των πρωτογενών αρχειακών πηγών, χαρισματικός λογογράφος και γοητευτικός ομιλητής, άφησε πίσω του έργο πλούσιο και πολύπλευρο: δεκάδες βιβλία, εκατοντάδες άρθρα. Το επιστημονικό του αρχείο και η βιβλιοθήκη του βρίσκονται πλέον, όπως θα το ήθελε, στη διάθεση του κοινού στην Πανεπιστημιακή Βιβλιοθήκη στο Ρέθυμνο. 

Ο Βασίλης Κρεμμυδάς υπήρξε ο ερευνητής-ιστορικός που ανήκε στην ιδιαίτερη γενιά των Δασκάλων. Καταγράφεται στο νου και στην καρδιά όλων ως ένας από τους σημαντικότερους Έλληνες ιστορικούς και δασκάλους του 20ού αιώνα. Αυστηρός, πολύ αυστηρός, αλλά και δίκαιος στην κρίση, στην αντιμετώπιση της αλήθειας, στις σχέσεις του με τους ανθρώπους υπηρετούσε τη γνώση και την ορθή μετάδοσή της. «Η γνώση», έγραφε, «είναι το μέσο που διαμορφώνει τη σχέση: Ο δάσκαλος τη μεταδίδει και ο μαθητής την προσλαμβάνει. Πώς τη μεταδίδει ο δάσκαλος και πώς την προσλαμβάνει ο μαθητής; Ποιο είναι δηλαδή το τελικό ζητούμενο; Ασφαλώς είναι η σκέψη, η καλλιέργειά της, η ανάδειξή της, η ανεύρεση νέων δρόμων για την ανάπτυξή της […] Αυτή είναι η ιεροτελεστία της μάθησης και η πανδαισία της παραγωγής γνώσης. Είναι η διαδικασία μιας επικοινωνίας, περίπου ερωτικής, όπου ο δάσκαλος απολαμβάνει τους προβληματισμούς από τα φρέσκα, εν πολλοίς ακαλλιέργητα, μυαλά που αναζητούν απαντήσεις για τον κόσμο και οι μαθητές γονιμοποιούνται από την ίδια την προβληματική του δασκάλου».

Στο ευρύτερο κοινό απευθυνόταν συχνά ο Βασίλης Κρεμμυδάς, κυρίως μέσω των δημόσιων παρεμβάσεών του, όπως αρθρογραφία στον καθημερινό τύπο, επιστημονικές διαλέξεις, επετειακές ομιλίες. Ποτέ δεν αρνήθηκε τη συμμετοχή του και σε μικρότερες ακόμη, τοπικού χαρακτήρα, εκδηλώσεις, προκειμένου να συνομιλήσει με ένα ευρύτερο ακροατήριο και να φωτίσει με τις γνώσεις και τις απόψεις του θέματα της νεοελληνικής ιστορίας.  Έτσι συνεισέφερε στην εκλαΐκευση της αναθεώρησης της ιδέας της Επανάστασης, με όρους πάντα επιστημονικούς.

Ως φόρο τιμής στη ζωή και το έργο του Βασίλη Κρεμμυδά, η κόρη του Ευγενία Κρεμμυδά επιμελήθηκε με αγάπη και επιστημονική συνέπεια μία νέα συλλογή άρθρων, επιφυλλίδων και ομιλιών του, κειμένων γνωστών και άγνωστων, όπου αποτυπώνεται το έργο του ιστορικού αλλά και η πορεία της σκέψης του αριστερού διανοούμενου στη μακρά περίοδο 40 ετών. Το νέο βιβλίο, με τίτλο Το Εικοσιένα. Μύθοι και Πραγματικότητες. Επιλογή άρθρων, επιφυλλίδων και ομιλιών, κυκλοφόρησε επετειακά τον Μάρτιο 2021 από τις Εκδόσεις Καλλιγράφος. Τον τόμο προλογίζει ο Γιάννης Στουρνάρας, Διοικητής σήμερα της Τράπεζας της Ελλάδος, ο οποίος υπήρξε για πολλά χρόνια συνάδελφος του Βασίλη Κρεμμυδά στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.

Στα είκοσι πέντε κείμενα της συλλογής ξαναβρίσκουμε τα προσφιλή στον ιστορικό Βασίλη Κρεμμυδά θέματα, όπως οι προεπαναστατικές κοινωνικές πραγματικότητες και η οικονομική κρίση του Ελλαδικού χώρου, το ιδεολογικό στίγμα του Αγώνα και η σχέση του με τον νεοελληνικό Διαφωτισμό και την κλασική αρχαιότητα, ο ρόλος της εξωτερικής πολιτικής των επαναστατημένων Ελλήνων και η παρέμβαση των Δυνάμεων στο Ναυαρίνο, ενώ παράλληλα παρακολουθούμε τον προβληματισμό του γύρω από ζητήματα πρόσληψης του ιστορικού γεγονότος της Επανάστασης και τις ιδεολογικές του χρήσεις σε πιο πρόσφατες εποχές.

Η κατάρριψη των μύθων, στο πρώτο σκέλος του υπότιτλου, λειτουργεί συμπληρωματικά με την ανάλυση των κοινωνικών, οικονομικών και πολιτικών πραγματικοτήτων, αποκαθιστώντας πολύπλευρα το γεγονός και τοποθετώντας το  στην ιστορική του διάσταση, ανάγοντας τον τόμο σε έργο αναφοράς.

Ανάγνωσμα προσιτό στο ευρύ κοινό και ευχάριστο στην ποικιλία του, το βιβλίο, όπως και το έργο του Βασίλη Κρεμμυδά συνολικά, «διαπνέεται διαχρονικά το ίδιο πρωτότυπο πνεύμα», όπως παρατηρεί η επιμελήτρια σε πρόσφατο άρθρο της. «Αυτό της αμφισβήτησης, αναθεώρησης και αναδιατύπωσης των ιστοριογραφικών δεδομένων, θεμελιωμένων σε πολύχρονη μελέτη και επεξεργασία των πρωτογενών πηγών. Κυρίως όμως, για τον Βασίλη Κρεμμυδά, η Ιστορία είναι μια συνεχόμενη ροή. Εμπεριέχει τομές, ανατροπές, μετασχηματισμούς, δεν παύει όμως να σχηματίζει μονοπάτι αδιάλειπτο που οδηγεί στο σήμερα? στο δικό μας σήμερα. Η εξερεύνησή του μας επιτρέπει να αντιληφθούμε και να ερμηνεύσουμε καλύτερα τις σύγχρονές μας κοινωνικές πραγματικότητες? εξηγεί το πώς φτάσαμε ως εδώ. Η Ιστορία του Βασίλη Κρεμμυδά, που «δεν επαναλαμβάνεται» και «δεν διδάσκει», «όπως τη θέλουν μερικοί», μας αφορά όλους μαζί και τον καθένα χωριστά, γιατί είναι ένα ανοιχτό παράθυρο στο δικό μας ιστορικό γίγνεσθαι. Έτσι και το Εικοσιένα του: δεν είναι παρά η αρχή του πολύπλοκου, μακρόσυρτου νήματος που καταλήγει στη σύγχρονή μας νεοελληνική κοινωνία, 200 ολόκληρα χρόνια μετά. Βαφτισμένο στα μηνύματα της Γαλλικής Επανάστασης, συνεχίζει να δείχνει το δρόμο των ατομικών δικαιωμάτων, της κοινωνικής δικαιοσύνης και του ορθολογισμού».

Η φωτογραφία του Βασίλη Κρεμμυδά στο εξώφυλλο της έκδοσης μοιάζει σαν να διαπερνά όλες τις σελίδες του βιβλίου, θυμίζοντάς ωραίες στιγμές σε διάφορες πόλεις της Ελλάδας, με ξεναγήσεις στα Γενικά Αρχεία του Κράτους, στα αρχαία ή τα μουσεία κάθε περιοχής, παρέα με όσους αγαπούσε και τον αγαπούσαν για αυτό που ήταν: ο σοβαρός ιστορικός, ο δίκαιος δάσκαλος, ο σύντροφος στην παρέα και το τραγούδι, ο αξεπέραστος συζητητής. 

Πέπη Γαβαλά, Διδάκτωρ Ιστορίας, Προϊσταμένη των Γ.Α.Κ. Λακωνίας