«Ξαναδιαβάζοντας τον Γιούνγκ | Για την καλύτερη κατανόηση του ανθρώπου» - Μέρος ΧVI

ΠΡΟΣΩΠΕΙΟ 

Η κοινωνικότητα είναι μια μορφή ψυχαγωγίας στη θεραπεία της ανίας που κυριεύει κάθε άνθρωπο, όταν μένει μόνος. Το έλεγε αυτό ο Πασκάλ, φυσικομαθηματικός και φιλόσοφος, ένα μεγάλο πνεύμα της Γαλλίας του 17ου αιώνα. Αλλά για ποιά κοινωνικότητα πρόκειται; Διότι υπάρχει η επιφανειακή κοινωνικότητα και η πραγματική. Ας ξεκινήσουμε από κοινές εμπειρίες που έχουμε όλοι, για να μπορέσουμε στη συνέχεια να ιδούμε το σημαντικό ψυχολογικό ρόλο που παίζει στη ζωή αυτό που λέει ο Γιουνγκ με τη λέξη «περσόνα» - προσωπείο.

Στις κοινωνικές μας σχέσεις θεωρούμε αναγκαία τη λεπτότητα των τρόπων, την ευγένεια, την κομψή εμφάνιση. Ασφαλώς είναι κάτι το εξωτερικό, που φανερώνει όμως και κάτι από το εσωτερικό μας. Αυτή η λεπτότητα μπορεί να οφείλεται στην τάση μας να ξεχωρίσουμε, να δείξουμε στους άλλους μια «πρόσοψη» που αρέσει. Έτσι οι άλλοι σχηματίζουν μια πρώτη εντύπωση. Κατ’ αρχήν τούτο δεν είναι κάτι το αρνητικό. Με δείχνει να αρέσω, αλλά μαζί δείχνει πρώτα απ’ όλα το σεβασμό στον ίδιο μου τον εαυτό. Επόμενο είναι οι άλλοι άνθρωποι να ξέρουν μόνο αυτό που φαίνεται εξωτερικά από την πρόσοψη που δείχνω. Όσο για τη διάθεση που έχουμε απέναντί τους είναι δύσκολο να το μάθουν.

Το δυσάρεστο, για να μην πούμε το δράμα, μεταξύ των ανθρώπων είναι ότι υποχρεώνουν τον εαυτό τους, σε μια φαινομενικότητα. Να καταδικάσουμε αυτή τη φαινομενική σχέση; Σκεφθήκατε όμως να μην υπάρχει αυτό το «φαίνεσθαι», αυτή η πρόσοψη; Θα αγνοούσαμε τελείως ο ένας τον άλλο. Θα ήταν θαυμάσιο, βέβαια, η φαινομενικότητα και η πραγματικότητα να συνέπιπταν. Αν πάλι, στις κοινωνικές μας σχέσεις, δεν κρύβαμε κάτω από την επιφάνεια και τον έλεγχο της συνείδησης, της κοινής γνώμης, τις εσωτερικές αναταραχές που αναδεύονται στο σκοτάδι του ασυνειδήτου και αδέσμευτες εκδηλώνονταν, η συμπεριφορά μας θα ήταν κοινωνικά απαράδεκτη, θα δημιουργούσε προβλήματα.

Και η ειλικρίνεια; Πού, πότε δείχνουμε πραγματικά τον εαυτό μας, όπως τον βλέπουμε, όταν είμαστε μόνοι; Όταν συναντώνται δύο συνειδήσεις όμοια ειλικρινείς, όταν μπαίνει η μία τόσο καλά στο εσωτερικό της άλλης, έτσι που να μην υπάρχει τίποτε που να θέλει να κρύψει η μια από την άλλη. Υπάρχουν στιγμές αποκαλυπτικές. Είναι όταν ο άλλος, ο «κάποιος» μέχρι πριν, γίνεται το «εσύ». Δεν είναι η γνώση, είναι η αγάπη που φωτίζει αμοιβαία το «Εγώ» και το «Εσύ» σε μια σπάνια αμοιβαιότητα υπάρξεων.

Κοιτάξτε τώρα έναν άνθρωπο στη δουλειά του: Μπορεί να φαίνεται ευχάριστος, πρόθυμος και θερμός. Έξω από τη δουλειά του, στο σπίτι του έστω, μπορεί ο άνθρωπος αυτός να μην είναι τόσο ή και καθόλου ευχάριστος, αλλά ψυχρός, κάποτε και σκληρός. Λέγεται ότι ο Όττο Μπίσμαρκ, ο «σιδηρούς» εκείνος «καγκελάριος» που ένωσε για πρώτη φορά, με το σπαθί του, τη Γερμανία, αυτός ο τόσο σκληρός έξω, στο σπίτι του ήταν τόσο αδύναμος, ώστε εξαρτιόταν συχνά από την υπηρέτριά του. Μεταβαλλόταν, κατά την έκφραση του πανεπιστημιακού μου δασκάλου Σπ. Καλλιάφα, σε «νευρωτικόν γυναικάριον».

Ας λάβουμε υπ’ όψη ότι, από τη στιγμή που κλείνουμε το πρωΐ την πόρτα του σπιτιού μας για να αντιμετωπίσουμε την κοινωνία, δεν είμαστε οι ίδιοι, όπως όταν είμαστε μόλις πριν το πρωΐ, μόνοι μας στο σπίτι. Έχουμε ανεπαίσθητα φορέσει «τα καλά μας», ας πούμε, για να πούμε την πρώτη «καλημέρα» στο δρόμο μας. Ήδη, δηλαδή, έχει αρχίσει να λειτουργεί μέσα μας ένα σύστημα προσαρμογής στο κοινωνικό περιβάλλον. Γι’ αυτό, αν ο άνθρωπος είναι καλά προσαρμοσμένος προς τον έξω κόσμο και προς τον ιδικό του, τότε η περσόνα, το προσωπείο, είναι ένας αναγκαίος, αλλά ελαστικός προμαχώνας που εξασφαλίζει κάπως τη φυσική, σύμμετρη και εύκολη, συναναστροφή μας με τον έξω κόσμο.

Αλλά είναι δυνατό πολλές φορές αυτός ο προμαχώνας, το προσωπείο, να εξελίσσεται επικίνδυνα. Τί συμβαίνει δηλαδή; Λόγω του ότι με ευκολία και χωρίς κόπο κρύβει κανείς τον εαυτό του, την πραγματική του δηλαδή φύση, πίσω από ένα τέτοιον τρόπο (προμαχώνα, προσωπείο), γίνεται έξη, συνήθεια, και το προσωπείο χάνει την ελαστικότητά του, γίνεται πάγια κατάσταση, δρα αυτόματα και εκεί που δεν θα χρειαζόταν. Καταντά, στην αληθινή του σημασία, προσωπίδα, μάσκα.

Ποιος δεν γνωρίζει ανθρώπους που ταύτισαν τον εαυτό τους εξ ολοκλήρου με το επάγγελμά τους, με τους τίτλους τους και τις τιμές που τους δίνει η κοινωνία; Μάταια αναζητήσαμε στις περιπτώσεις αυτές, πίσω από τον φλοιό, την προσωπικότητα, τον πλήρη άνθρωπο, τον δημιουργικό και αξιαγάπητο. Τί βρίσκουμε συνήθως πίσω από το σκληρό φλούδι του προσωπείου; Βρίσκουμε μόνο ένα αξιοθρήνητο ανθρωπάριο, το οποίο στο επάγγελμα βρίσκει φθηνό αναπλήρωμα της προσωπικής του ανεπάρκειας. Ορθά έχει παρατηρηθεί ότι τέτοιος άνθρωπος μπορεί να είναι π.χ. ο «καθηγητής», που η προσωπικότητά του εξαντλείται στο ότι φέρει τον τίτλο του καθηγητή.

(Συνεχίζεται)