Η Λέσχη Ανάγνωσης Σπάρτης διάβασε τη νουβέλα του Λ. Τολστόι «Ο θάνατος του Ιβάν Ιλίτς»

Ο κόμης Λεβ Νικολάγεβιτς Τολστόι, επί το κοινότερο Λέων Τολστόι, υπήρξε ένας σημαντικός στοχαστής της εποχής του. Επέδρασε με το έργο και τις ιδέες του στη σκέψη διάσημων συγγραφέων όπως ο Γκόρκι, Ο Τσέχοφ, Ο Προυστ, Ο Μαν κ.α, αλλά και ενέπνευσε τον Γκάντι, τον Νέλσον Μαντέλα, Τον Μαρτιν Λούθερ Κινγκ.

Γεννήθηκε το 1828 από αριστοκρατική οικογένεια στη Γιάσναγια Πολιάνα, όπου κατείχε μεγάλες εκτάσεις γης. Ήταν φύση ανήσυχη, επηρεάστηκε από τη Γαλλική Επανάσταση και είχε αναμορφωτικές ιδέες. Θέλησε να ανυψώσει τους Ρώσους χωρικούς και αγρότες, ίδρυσε στο κτήμα του σχολείο για τα παιδιά τους και εξέδωσε παιδαγωγικό περιοδικό. Παρά την επιτυχία που γνωρίζουν τα μυθιστορήματά του είχε τύψεις για τον πλούτο και την άνετη ζωή του και αποφάσισε να αφήσει τα «εγκόσμια» ζώντας μια απλή ζωή μέσα στη φύση. Επίσης είναι ο πιο διάσημος Αναρχικός Χριστιανός και η πρόταση που αποδίδει τις ιδέες του είναι «ο Χριστιανισμός στην αληθινή του ουσία θέτει ένα τέλος στο κράτος». Αυτές οι ιδέες του οδήγησαν την εκκλησία της Ρωσίας να τον αποβάλει από τις τάξεις της το 1901. Πέθανε το 1910.

Η νουβέλα «Ο θάνατος του Ιβάν Ιλίτς» εκδόθηκε το 1886 και είναι ένα από τα πιο γνωστά έργα του, που απηχούν τις ιδέες του για τις ηθικές αρχές και την κοινωνική υποκρισία. Παρόλο που, την εποχή που δημοσιεύτηκε, δεν έγινε δεκτό με ενθουσιασμό από όλους τους κριτικούς και το κοινό, σήμερα θεωρείται ένα από τα κορυφαία έργα του. Το έγραψε την εποχή που είχε καταλήξει σε μια νέα ηθική και κοινωνική πρόταση. Το έργο βασίζεται σ΄ ένα πραγματικό γεγονός, το θάνατο του εισαγγελέα Ιβαν Ιλίτς Μετσνικόφ, τον οποίο ο Τολστόι γνώριζε.

Ο Τολστόι δίνει μια καταπληκτική περιγραφή της τρομερής αναστάτωσης και της εσωτερικής κρίσης, που δημιουργεί στον άνθρωπο η συνειδητοποίηση της θνητότητάς του. Ο Ιβάν Ιλίτς τη στιγμή που έρχεται αντιμέτωπος με τον θάνατο καταλαβαίνει ότι έχει περάσει τη ζωή του σαν ζωντανός- νεκρός. Μια ζωή βασισμένη στις κοινωνικές συμβάσεις και στη ματαιοδοξία του. Τον απασχολούσε η κοινωνική και υπηρεσιακή του ανέλιξη, στις οποίες αφιέρωσε όλη του την ενέργεια. Δεν έχτισε ουσιαστικές ανθρώπινες σχέσεις ούτε με τους «φίλους» του, ούτε με την οικογένειά του. Οι σχέσεις με τη σύζυγο και την κόρη του κυρίως, στην πραγματικότητα ανύπαρκτες, κινούνταν ανάμεσα στις εντάσεις και την αδιαφορία κάτω από τον μανδύα της κοινωνικής ευπρέπειας. Ακολουθούσε τον τρόπο ζωής, τις επιταγές και τις συνήθειες της τάξης, στην οποία επιθυμούσε να ανήκει και πίστευε ότι έτσι θα αποκτούσε κοινωνικό κύρος και την εύνοια των ανωτέρων του. Στη δουλειά του τυπικός, αλλά όχι ουσιαστικός, έκρυβε πίσω από την εργατικότητά του την κενότητα της ζωής του.

Με την εμφάνιση της θανατηφόρας ασθένειας άρχισε άλλος ένας κύκλος ψέματος και υποκρισίας, στην αρχή, τουλάχιστον. Οι γιατροί ψεύδονταν και υπόσχονταν θεραπείες, η οικογένεια έδειχνε να ανησυχεί, ενώ αντιμετώπιζε την ασθένεια σαν δυσάρεστη κηλίδα, που κατέστρεφε την τακτοποιημένη ζωή τους. Ακόμα και ο ίδιος όφειλε να διαφυλάξει την εικόνα του αξιοπρεπούς αρρώστου. Δυστυχώς δεν υπήρχε μια αγκαλιά, για να σκύψει και να κλάψει. Ο μόνος που τον φρόντιζε και δεν βαρυγκωμούσε ήταν ο μουζίκος Γκεράσιμ, ένας άνθρωπος εξοικειωμένος με τη ζωή στη Φύση και τον κύκλο της Ζωής και Θανάτου.

Σταδιακά ο ήρωας αναλογιζόμενος τη ζωή και τις επιλογές του συνειδητοποιεί ότι όλη αυτή η κατάσταση είναι αποτέλεσμα του τρόπου που αντιμετώπισε τον βίο του και τους ανθρώπους. Νιώθει τον πόνο του μικρού του γιου, αισθάνεται ακόμα και οίκτο για τους οικείους του, που ζουν μέσα στο ψέμα, στο οποίο και ο ίδιος ήταν συνεργός. Αντιλαμβάνεται ότι τους ζητά να τον καταλάβουν, ενώ ο ίδιος δεν το έκανε ποτέ. Και τότε παύει να είναι προσκολλημένος στην ανάγκη να δικαιολογήσει μια ζωή χωρίς νόημα και σκοπό. Απελευθερώνεται το πνεύμα του και η ψυχή του την ώρα που το σώμα του πεθαίνει.

Ρεαλιστικό και κάποιες σκηνές σκληρό το κείμενο αποδίδει με σαφήνεια και εξαιρετική λιτότητα τις ψυχικές διακυμάνσεις του ήρωα και χρησιμοποιεί στην περιγραφή των σκέψεών του την τεχνική του εσωτερικού μονολόγου. Μ΄ αυτόν τον τρόπο περιγράφει σκέψεις που γεννούν συναισθήματα για να οδηγήσουν σε νέες σκέψεις και να ξετυλίξουν το νήμα των αναμνήσεων, καθιστώντας ιδιαίτερα παραστατική την αφήγηση.

Νοέμβριος 2025