Vekrakos
Spartorama | «Η Διδασκαλία της Λογοτεχνίας» από τον Δημήτρη Κατσαφάνα

«Η Διδασκαλία της Λογοτεχνίας» από τον Δημήτρη Κατσαφάνα

Spartorama 04/09/2022 Εκτύπωση Άρθρα Κοινωνία Παιδεία Φιλοσοφία
«Η Διδασκαλία της Λογοτεχνίας» από τον Δημήτρη Κατσαφάνα
«Είναι παρά φύση η ησυχαστική διάθεση του σημερινού ανθρώπου. Ναι, η λογοτεχνία, η υψηλή, διαχρονική ποίηση-πεζογραφία, είναι ένα κομμάτι ζωής. Και η ζωή είναι ένα ολόκληρο βιβλίο. Προτού μιλήσουν τα βιβλία, πρέπει να σου έχει μιλήσει η ίδια η ζωή»
Οδός Εμπόρων

Η επιστολή, που ακολουθεί, στάλθηκε στον αρθρογράφο της Καθημερινής Τάκη Θεοδωρόπουλο για την διδασκαλία της Λογοτεχνίας:

Αγαπητέ κύριε Θεοδωρόπουλε,

Η αναταραχή των πνευμάτων, που προκάλεσε το άρθρο σας για την διδασκαλία της λογοτεχνίας, έφτασε ως εμένα, έναν παλαιό φιλόλογο-εκπαιδευτικό, ο οποίος μπήκε στη Μέση Εκπαίδευση το 1954. Ναί, στο πρόσωπό σας συγχαίρω τη συνείδηση που είναι ανήσυχη για τη διδασκαλία της λογοτεχνίας. Δεν αμφισβητήσατε τη διδασκαλία της Λογοτεχνίας ως Λογοτεχνίας, αλλά τις εγγενείς δυσκολίες στην πρόσληψή της.

Γράφετε (Καθημερινή, 13-08-2022) «ο τρόπος που διδάσκεται η λογοτεχνία στους εφήβους μας στην πραγματικότητα τους κάνει να την αντιπαθήσουν». Ενδεικτικό της αποτυχίας μας είναι και η ορολογία «αισθητική ανάλυση» πράγμα που μας βγάζει κιόλας έξω από τα πράγματα. Αισθητική και ανάλυση είναι δύο αντίθετοι όροι. Ανάλυση είναι κύρια αποσαφήνιση εννοιών. Πέρα απ’ αυτό πώς μπορεί να αναλυθεί, να διασπασθεί ένα λογοτέχνημα, ένα ιδιότυπο δημιούργημα, μια πολυμέρεια, μια κίνηση που πάει όλο σε βάθος, όπου περιεχόμενο και μορφή είναι μια αδιάσπαστη ενότητα; Η λογοτεχνία δεν είναι όπως τα επιστημονικά μαθήματα. Είναι ένα οργανικό σύνολο από ενδείξεις, από εικόνες, εικόνες-σύμβολα που μορφοποιούν το πνεύμα, το νόημα, την ιδέα. Είναι κωμικό να αναζητούν οι μαθητές τα λεγόμενα «καλολογικά στοιχεία», ο σωστός όρος για τις πνευματικές επιστήμες και ειδικότερα για την λογοτεχνία θα ήταν «αισθητική ερμηνεία». Χρειάζεται πρώτα η ευαισθητοποίηση του μαθητή στην αισθητική της γλώσσας, στην αισθητική συγκίνηση, και τελικά στην αισθητική συγκίνηση σε συνείδηση, σε νόημα, και γενικότερη θεώρηση. Τούτο γεννάει μεγάλες δυσκολίες και προϋποθέτει ερμηνευτή-φιλόλογο με γνώσεις ευρύτερες και σίγουρα μια φιλοσοφική υποδομή. Και η οικείωση θα γίνεται σταδιακά, ανάλογα με την πνευματική ηλικία των μαθητών. Δεν είναι εύκολα τα πράγματα στην νεοελληνική και ευρωπαϊκή Λογοτεχνία. Έχουν πλέον ανοιχθεί προ πολλού νέοι δρόμοι. Ο ήρωας των σύγχρονων πεζογραφημάτων δεν ζητάει ειδυλλιακές στιγμές, μια ερωτική νίκη ή μια φιλόδοξη σταδιοδρομία, μια υλική άνεση. Μετά τους δύο παγκόσμιους πολέμους έγιναν φοβερές ανατροπές στα βάθη της ψυχής του σύγχρονου ανθρώπου. Ζητάει κάτι πολύ περισσότερο. Ζητάει ένα νόημα ζωής. Ο συγγραφέας, λοιπόν, είναι μάρτυρας της εποχής μας. Υπάρχει, λοιπόν, μια καινούργια ευαισθησία, έχουμε να κάνουμε με συνειδήσεις καταστάσεων, ποιότητα ανθρώπινη. Δεν υπάρχει τώρα εδώ κάτι το σίγουρο, το ησυχαστικό.

Είναι παρά φύση η ησυχαστική διάθεση του σημερινού ανθρώπου. Ναι, η λογοτεχνία, η υψηλή, διαχρονική ποίηση-πεζογραφία, είναι ένα κομμάτι ζωής. Και η ζωή είναι ένα ολόκληρο βιβλίο. Προτού μιλήσουν τα βιβλία, πρέπει να σου έχει μιλήσει η ίδια η ζωή. Χωρίς αμφιβολία υπάρχουν εμπνευσμένοι συνάδελφοι. Βεβαίως στην εκπαίδευση φταίνε πολλά.

Νύξεις έδωσα για να ξανασκεφθούμε μερικά πράγματα από την αρχή.

Επιτρέψατέ μου να σας παραθέσω ένα απόσπασμα από το βιβλίο μου «Ο Χθεσινός Κόσμος όπως τον έζησα» (Σπάρτη 2019) σχετικό με τη διδασκαλία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας:

«Οι νέοι καιροί ζητούσαν να φέρουμε στη ζωή του τόπου αυτού ό,τι ήταν γόνιμο, να συνθέσουμε το παλιό με το καινούργιο. Ήταν μια μικρή μάχη που έδινα με τον εαυτό μου, αλλά και στην πρόχειρη αισθηματολογία που ήταν, εκτός από εξαιρέσεις, η διδασκαλία των Νέων Ελληνικών. Νέος φιλόλογος στα 1956  -συμβουλεύομαι εδώ κάποια παλιά χαρτιά μου- ζήτησα από τον Γυμνασιάρχη να ορίσει μια απογευματινή συνεδρία του Συλλόγου για να κάμω μια εισήγηση.

Δεν είναι υπερβολή ότι τέτοια συνεδρία, εκτός δηλαδή από τις παιδαγωγικές, δεν είχε ξαναγίνει. Ξάφνιασε ευχάριστα η πρότασή μου. Παραθέτω ένα απόσπασμα από την εισήγησή μου εκείνη, όχι για τίποτε άλλο, μα για να ιδεί ο σύγχρονος αναγνώστης μου τον προβληματισμό μου, το ύφος και τη γλώσσα που χρησιμοποιούσαμε τότε. Όσο πιο καθαρεύουσα, τόσο και πιο καλός φιλόλογος ήσουν.

Κύριε Γυμνασιάρχα, κύριοι Συνάδελφοι,

Μου είναι εξαιρετικώς δύσκολον να ομιλήσω ενώπιον υμών, οι οποίοι και πείραν διδακτικήν έχετε και εμβριθώς έχετε μελετήσει την νεοελληνικήν λογοτεχνίαν. Ειλικρινώς δεν θα ετόλμων να κάμω την εισήγησιν ταύτην με ένα τόσον σοβαρόν θέμα, εάν δεν μου είχε συμβεί το εξής γεγονός. Προ ετών, μετά το πέρας μιας δοκιμαστικής διδασκαλίας επί των Νέων Ελληνικών, εξέφρασα την προσωπικήν γνώμην ότι ο διδάξας είχεν επιμείνει καθ’ υπερβολήν περί την σημασίαν ορισμένων θάμνων της ελληνικής χλωρίδος τοσούτον γνωστών εις τους μαθητάς της ελληνικής επαρχίας. Εγερθείς δε τις των συναδέλφων μοι αντιπαρετήρησεν ότι ου μόνον η σχολαστική αύτη σημασιολογική ερμηνεία ήτο απαραίτητος, αλλά και ότι, αν ηδυνάμεθα, καλόν θα ήτο να εφέρομεν τους θάμνους αυτούς εκ των ορέων εντός της αιθούσης, όπως οι μαθηταί αποκτήσουν σαφή έννοιαν τούτων.

Η λογοτεχνία, εκείνην την στιγμήν, ήγειρεν εντός μου φωνήν διαμαρτυρίας διά την καταπάτησιν των εδαφών της υπό της φυτολογίας.

Διά τον λόγον αυτόν θα ομιλήσω με θέμα «Η μορφωτική αξία και γλώσσα της Λογοτεχνίας». Θα προσπαθήσω δηλαδή να δείξω δύο πράγματα: Αφ’ ενός μεν ποίον σκοπόν εξυπηρετεί η γλώσσα εν τη Λογοτεχνία, αφ’ ετέρου δε ποία είναι τα μορφωτικά αποτελέσματα. Μορφώνει δηλαδή και αύτη όπως και τα άλλα θεωρητικά μαθήματα;”. Τέτοιες, λοιπόν, ήταν οι πρώτες μου αντιδράσεις».

Στο πιο πάνω απόσπασμα, υπάρχει πικρό, θα έλεγα, χιούμορ. Είναι η ηθική αγανάκτηση κατά μιας πνευματικής κατάστασης που τη σκέπαζε ο φαρισαϊσμός μιας πνευματικής οκνηρίας.

 

Δημήτρης Γ. Κατσαφάνας


Οδός Εμπόρων