«Η Ανθρώπινη Ζωή» από τον Αλέξανδρο Κακαβούλη

     Θα αφήσουμε ως επισφαλείς, τις ανθρώπινες θεωρίες και τις επιστημοφανείς εξελικτικές προτάσεις για την εμφάνιση του ανθρώπου και την εξέλιξη της ανθρώπινης Ζωής. Χωρίς να αγνοούμε τη πραγματική συμβολή της έγκυρης ανθρώπινης σοφίας και επιστήμης, που παραμένουν καθαρά σε εμπειρικό επίπεδο, θα στηριχθούμε, πρωτίστως, στην αποκαλυμμένη αλήθεια της Αγίας Γραφής, που την εμπιστευόμαστε απόλυτα, ως πηγή θεογνωσίας, δηλαδή γνώσης που διασφαλίζεται από την αποκαλυμμένη αλήθεια του Θεού. Ότι άλλο υποστηρίζεται ανθρωπίνως για το θέμα αυτό, μπορεί να είναι ή παρανόηση της αποκαλυμμένης αλήθειας ή εξυπηρετεί αθεϊστικές απόψεις.

     Θα αρχίσουμε από την αρχή που δημιουργείται η ανθρώπινη Ζωή, σύμφωνα με την Παλαιά Διαθήκη. «Εν αρχή εποίησεν ο Θεός τον ουρανόν και την γην (Α 1)… Και είπεν ο Θεός π ο ι ή σ ω μ ε ν   ά ν θ ρ π ω π ο ν  κ α τ ΄ε ι κ ό ν α   η μ ε τ έ ρ α ν  και κ α θ΄  ο μ ο ί ω

 σ ιν (Α 26)….και  εποίησεν ο Θεός τον άνθρωπον, κατ΄εικόνα Θεού εποίησεν  αυτόν, ά

 ρ σ ε ν  και θ ή λ υ εποίησεν αυτούς (Α 27). Στη συνέχεια, από την απόδοση μερικών αποσπασμάτων του νοήματος του πρωτότυπου κειμένου από τον Ιωάννη Κολιτσάρα:

     «Και επιθεώρησε ο παντογνώστης Θεός όλα όσα δημιούργησε, και είδε ότι τα πάντα ήταν εξαιρετικά καλά, το καθένα με το σκοπό και τη χρησιμότητά του (Α 31)….Ο Θεός έπλασε τον άνθρωπο με χώμα από τη γη (χοϊκό), και ενεφύσησε στο πρόσωπο αυτού  πνεύμα ζων, την αθάνατη ψυχή. Έτσι έγινε ο άνθρωπος ζώσα υλικοπνευματική ύπαρξη(Β 7). Διέταξε δε ο Θεός και φύτρωσε και βλάστησε στην περιοχή της Εδέμ στα ανατολικά κήπος, ο παράδεισος, και εκεί τοποθέτησε τον άνθρωπο, που έπλασε (Β 8)… ‘Ενεκα του στενού συνδέσμου, του άνδρα προς την  γυναίκα, στο μέλλον κάθε άνδρας, θα αφήνει τον πατέρα και τη μητέρα του και θα συνδέεται στενώτατα με τη γυναίκα του, ώστε οι δύο να γίνουν πλέον μια σάρκα, με τη συζυγία (Β 24)… Στη γυναίκα είπε: «θα πολλαπλασιάσω σε πλήθος πολύ τις λύπες σου, και τις θλίψεις και τους στεναγμούς σου. Με πόνους θα γεννάς τα παιδιά σου, θα εξαρτάσαι δε πάντοτε από τον άνδρα σου και αυτός θα είναι κύριός σου(Γ 16). Εις δε τον Αδάμ είπε «επειδή  άκουσες την κακή συμβουλή της γυναίκας σου και έφαγες από τον καρπό του δένδρου, από το οποίο και μόνο εγώ σου έδωσα την εντολή να μη φάγεις, θα είναι καταραμένη η γη στα έργα σου. Με λύπη και κόπο θα κερδίζεις την τροφή σου από τη γη όλες τις μέρες  της ζωής σου (Γ 17)….Ο Αδάμ γνώρισε ως σύζυγό του, τη γυναίκα του, την Εύα, η οποία έμεινε έγκυος και γέννησε τον Κάιν. Γεμάτη τότε από χαρά αναφώνησε: «Με τη δύναμη του Θεού γέννησα ά ν θ ρ ω π ο ν !» (Δ 1).  Έπειτα από τον Κάιν, η Εύα γέννησε τον αδελφό του, τον  Άβελ (Δ 2)… Και σκυθρωπός και φθονερός ο Κάιν είπε στον αδελφό του τον Άβελ: «ας περάσουμε στην πεδιάδα». Όταν έφθασαν στην πεδιάδα, ο Κάιν επιτέθηκε ξαφνικά και με ορμή εναντίον του Άβελ, του αδελφού του, και τον φόνευσε (Δ 8).     

     Συνοψίζοντας, ο Λόγος του Θεού «είπε και εγεννήθησαν», ο άκτιστος και ο κτιστός κόσμος. Τελευταίος της δημιουργίας του κτιστού κόσμου ο άνθρωπος, προικισμένος, κατ΄ εξαίρεση, με έξοχα θεϊκά χαρίσματα, έγινε δηλαδή, εν δυνάμει, όμοιος με τον Θεό. Η λογική σκέψη, η ελεύθερη βούληση, η αγάπη, η αυτοθυσία και άλλες εν δυνάμει ικανότητες και αρετές, έχει ο άνθρωπος, με τη δημιουργία του, πολύτιμα δώρα από το  Δημιουργό του. Όλα αυτά τα δώρα είναι υπό εξέλιξη στον αναπτυσσόμενο άνθρωπο, από την εμβρυική ηλικία.  Αλλά  είναι και ευάλωτα, λόγω του προπατορικού αμαρτήματος. Οι πρώτοι άνθρωποι, ο Αδάμ και η Εύα απόκτησαν τα δύο παιδιά τους, τον Κάιν και τον Άβελ. Ο Κάιν από ζηλοφθονία φόνευσε τον Άβελ. Έχουμε δηλαδή από την αρχή, τη χαρά της γέννησης ανθρώπων και το ροπή  τους στο κακό (τον φόνο), ως αποτέλεσμα της παρακοής τους στο Θεό.

     Η γέννηση και η ανάπτυξη της ζωής του ανθρώπου 

     Μετά τη Δημιουργία του ανθρώπου, ο Θεός, με μοναδική αγάπη και συνεχή φροντίδα περιβάλλει τον κάθε άνθρωπο χωριστά και παρακολουθεί την εξέλιξή του και περιμένει να κάνει σωστή χρήση της ελευθερίας του. Του ανέθεσε και επέτρεψε να ασχοληθεί και ο ίδιος ο άνθρωπος, ως συνεργός Του, για όλα τα θέματα, κατά το δυνατόν, που τον απασχολούν στη Ζωή του. Του χάρισε το λογικό, τη σκέψη, την ικανότητα της έρευνας και της επιστήμης, και όλες τις ψυχικές και σωματικές λειτουργίες, που τον κάνουν ικανό να βελτιώνει και να αναπτύσσει τη Ζωή του και να προλαβαίνει και να αντιμετωπίζει όλες τις αντιξοότητες, τους κινδύνους, τις ασθένειες και το θάνατο ακόμη.  Έτσι, εξελίχθηκαν, με το χρόνο, οι διάφορες επιστήμες για τον άνθρωπο και για την κτίση ολόκληρη. Από αυτές αντλούμε γνώσεις και βοήθεια για τις θετικές και αρνητικές πλευρές της ζωής μας.

     Σύμφωνα τις λειτουργίες του ψυχοσωματικού μας οργανισμού, προϋπόθεση για να γεννηθεί φυσιολογικά η ανθρώπινη ζωή, είναι η ερωτική έλξη και ένωση ενός άνδρα και μιας γυναίκας σε κάποια εφηβική ή μετεφηβική ηλικία. Έχοντας φτάσει, συγχρόνως, στην κατάλληλη βιολογική, ψυχολογική, νοητική και πνευματική ωριμότητα, να συνευρεθούν και να συλλάβουν στον οργανισμό της γυναίκας ένα ή και σπανιότερα, περισσότερα ανθρώπινα έμβρυα. Μέσω της Εκκλησίας μας, οδηγούμαστε στη γνώση της αποκαλυμμένης αλήθειας του Θεού, ότι το  κάθε έμβρυο, είναι η πρώτη αρχή της ανθρώπινης ύπαρξης, που έχει αθάνατο σώμα και αιώνια ψυχή.

     Η ψυχοσωματική ένωση του ανδρογύνου, έχει ως δυνατά κίνητρα, μεταξύ άλλων, εκτός  την ανιδιοτελή αγάπη και τον γνήσιο έρωτα, που είναι δοσμένα από το Δημιουργό, και εμφανίζονται και εκφράζονται αυθόρμητα, όταν συναντηθούν και ελκυσθούν μεταξύ τους το δύο μέλη του μελλοντικού ανδρογύνου. Η δυνατή ανιδιοτελής αγάπη και ο γνήσιος έρωτας, δόθηκαν  για να εξασφαλίζεται η αδιάλυτη ένωση του ζευγαριού και η συνέχεια της σύλληψης και δημιουργίας νέων ανθρώπων. Υπάρχουν και οι λίγες περιπτώσεις της ατεκνίας, που αντιμετωπίζονται από τους γονείς, επιλέγοντας ή όχι, την υιοθεσία ή άλλες φιλάνθρωπες λύσεις. Όμως συμβαίνουν και οι αποτρόπαιες  πρακτικές, με τις οποίες οι άνθρωποι αυθαιρετούν και καταστρατηγούν τη φυσιολογική λειτουργία της σύλληψης, με αρνητικές συνέπειες για τους ίδιους και την νέα ανθρώπινη ζωή.

      Μετά τη σύλληψη, αρχίζει η καθαυτό Ζωή του νέου ανθρώπου, η οποία αποτελεί ενιαία ψυχοσωματική και πνευματική ύπαρξη, όπως διδάσκει η αλήθεια της Αγίας Γραφής και βιώνει η Εκκλησία μας. Η λέξη «ψυχή» περιγράφει την αθάνατη πνευματική οντότητα του ανθρώπου και είναι διαφορετική έννοια από την ψυχή, που χρησιμοποιούμε στη Ψυχολογία, για τη σπουδή της ψυχικής μας λειτουργίας.

     Περιβαλλόμενο το έμβρυο από μια ανείπωτη χαρά και αδιάλειπτη φροντίδα και των δύο συζύγων, έχει τις καλύτερες συνθήκες, μέσα στους έξι περίπου μήνες της κύησης του στη μήτρα της μητέρας του, να αναπτυχθεί φυσιολογικά και να γίνει άρτιο, έτοιμο να γεννηθεί σε ένα χαριτωμένο βρέφος. Με τα ίδια συναισθήματα και την φροντίδα των γονέων του, συνεχίζεται η πολύπλευρη ανάπτυξή του κατά την βρεφική και νηπιακή του ηλικία (κίνηση, μετακίνηση, παιγνίδια, όρθιο βάδισμα, νοητική και συναισθηματική ανάπτυξη και έκφραση, βάβισμα, μητρική ομιλία, γλώσσα). Με όλα αυτά αναπτύσσεται κανονικά και χαίρεται με πληρότητα τη Ζωή, με μικρές εναλλασσόμενες στιγμές λύπης, για να αποκτά ποικιλία εμπειριών. Δεν λείπουν και τα σπάνια περιστατικά, πού για διάφορες αιτίες, κληρονομικές και μη, γεννιούνται παιδιά με κάποιο βαθμό σωματικής και ψυχικής μειονεξίας, όπως είναι οι αλλοιώσεις των αισθήσεων όρασης και ακοής, οι σωματικές παραμορφώσεις, τα αυτιστικά άτομα, τα σιαμαία αδέλφια κ. ά. Όλα αυτά αντιμετωπίζονται με μεθόδους ειδικής αγωγής και με την αγάπη και την φροντίδα όλων μας. Προ πάντων βρίσκονται υπό την συνεχή προστασία και την εύνοια του Δημιουργού όλων μας, ως «κατ΄ εικόνα και καθ΄ ομοίωσίν» Του, χωρίς καμιά απολύτως διάκριση.  

     Στη συνέχεια, καθώς το παιδί μεγαλώνει, μέσα στην αμείωτη αγάπη και φροντίδα των γονέων του και ενδεχομένως και άλλων συγγενικών ή φιλικών προσώπων, περνάει την βρεφική, την παιδική, την προεφηβική, την εφηβική και την νεανική του ηλικία. Παράλληλα δέχεται τις αγαθές επιδράσεις της Εκκλησίας και της παιδείας και την ανάπτυξη όλων των σωματικών και των ψυχικών λειτουργιών και ικανοτήτων του, ώστε να φθάσει σε μια πλήρη, κατά το δυνατόν, συγκρότηση της προσωπικότητάς του. Αυτό θα επιτευχθεί κυρίως, μέσω της καλής επίδοσης στις διαδοχικές σχολικές βαθμίδες: νηπιαγωγείο, δημοτικό, γυμνάσιο, λύκειο, ανώτερη σχολή, πανεπιστήμιο. Αλλά και με τη συμμετοχή των μαθητών και των φοιτητών στη κατηχητικά φροντίδα της Εκκλησίας, για συμπληρωματική  πνευματική κατάρτιση και καλλιέργεια, από εκείνη που τους προσφέρει το σχολείο.

      Έτσι, ανάλογα με τις επιδόσεις του καθενός στην εκπαίδευση και στο ήθος του, θα έχει μια ανάλογη θέση σταδιοδρομίας: ανειδίκευτου εργάτη, ειδικευμένου υπαλλήλου, δημοσίου ή ιδιωτικού λειτουργού. Οι πιο ικανοί θα επιδιώξουν ανώτερες και ανώτατες σπουδές και θα καταλάβουν θέσεις στους διάφορους τομείς δραστηριότητας, όπως την Οικονομία, την Εκπαίδευση, την Τέχνη, την Πολιτική και όσα άλλα συνιστούν την πλήρη οργάνωση της κοινωνίας και του ευνομούμενου κράτους. Σε αυτές τις συνθήκες, οι άνθρωποι, σε οποιαδήποτε ηλικία, χαίρονται ως ένα βαθμό, τη Ζωή.

      Υπάρχει όμως, δυστυχώς, και το φαινόμενο, μέσα στις ίδιες κοινωνικές και πολιτικές συνθήκες, η Ζωή να συναντά, πολύ νωρίς, την πείνα, τη φθορά, τις ασθένειες, θεραπευόμενες και μη, και το θάνατο ακόμη, απ΄ όπου και αν προέρχεται, σε οποιαδήποτε ηλικία. Η φθορά και ο θάνατος γίνονται τα πιο μεγάλα κακά για τον άνθρωπο, αλλά με την Ανάσταση του Χριστού, μπορεί να μεταμορφώνονται σε Ανάσταση δική του και σε ανανεωμένη αιώνια Ζωή στον ουρανό.

     Οι διακυμάνσεις της ανθρώπινης Ζωής 

     Η Ζωή παρουσιάζει κατά περιόδους, μικρότερες η μεγαλύτερες καταστάσεις, που κυμαίνονται από την πιο μεγάλη ευημερία και ευτυχία μέχρι την απόλυτη δυστυχία και εξαθλίωση. Η χαρά διακρίνεται ποιοτικώς, στη χαρά που μας δίνουν μόνο τα γήινα και τα ανθρώπινα γεγονότα (γήινη χαρά), και στη χαρά που πηγάζει από την βίωση πνευματικών αξιών και ευλογημένων από τον Θεό γεγονότων (πνευματική χαρά). Και αυτό συμβαίνει σε κάθε άνθρωπο χωριστά και σε μικρότερες ή σε μεγαλύτερες κοινωνίες ανθρώπων. Οι αιτίες για το φαινόμενο αυτό, βρίσκονται στη φύση του καθενός ατόμου και στο περιβάλλον που ζει ή και στα δύο. Και ακόμη τις επιφυλάσσει η φιλανθρωπία του Θεού, ο οποίος «πάντας θέλει σωθήναι και εις επίγνωσιν αληθείας ελθείν», οπότε θα εξαλειφθούν όλες οι διαφορές.

     Η χαρά είναι η καλή αγγελία του Ευαγγελίου: «Χαίρετε, πάλιν ερώ χαίρετε» λέγει ο Χριστός με έμφαση, απευθυνόμενος σε όλους. «Χαίρετε και αγαλλιάσθε»,  επαναλαμβάνει  (Ματθ. ε, 13). Σε 70 σημεία της Αγίας Γραφής αναφέρεται η χαρά και μαζί όλα τα θετικά, λεγόμενα, συναισθήματα, οι αποχρώσεις της χαράς, ανάλογα με το αντικείμενο και την έντασή της, όπως είναι η ευφροσύνη, η αγαλλίαση, η ειρήνη κ. α. Η χαρά είναι η κυριαρχούσα εσωτερική κατάσταση του ανθρώπου, κυρίως όταν συμβαίνουν  ευχάριστα και χαρούμενα γεγονότα: οικογενειακά, θρησκευτικά, πατριωτικά, αγώνες, διαγωνισμοί, εκθέσεις, θέατρο, κινηματογράφος, χορός, πανηγύρια κ.λπ.

     Οι αρραβώνες και ο γάμος των γονέων, η ονομαστική τους γιορτή, τα γενέθλιά τους και  άλλα ευχάριστα γεγονότα για αυτούς. Η σύλληψη, η κυοφορία και γέννηση των παιδιών, η βάπτισή τους, τα γενέθλιά τους, η είσοδος στο σχολείο, οι επιδόσεις τους, τα ιδιαίτερα χαρίσματά τους, οι επιτυχίες τους σε ανώτερες και ανώτατες σχολές, η σταδιοδρομία τους, ο γάμος τους, η ανάπτυξη της δικής τους οικογένειας κ. λ., αποτελούν πάντοτε για τα ίδια τα παιδιά και για τους γονείς τους, πρωτίστως, αλλά και για όσους μετέχουν στα χαρούμενα αυτά γεγονότα, πηγές μεγάλης χαράς και έντονης ευχαρίστησης. Είναι καθαρά δώρα του Θεού στον άνθρωπο, που του εξασφαλίζουν την ποθητή χαρά στη Ζωή του. 

     Προϋπόθεση είναι να επικρατεί σε όλους η καλή διάθεση προς όλους, και να αποφεύγονται αρνητικές διαθέσεις και ανάρμοστη συμπεριφορά που ακυρώνουν τα ευχάριστα γεγονότα. Αλλά και στις γενικότερες και πολυπληθέστερες εκδηλώσεις χαράς, χρειάζεται να επικρατεί το μέτρο και η νηφαλιότητα και να αποφεύγεται η κατάχρηση και η παράβαση ηθικών αρχών και χριστιανικών αρετών. Αν δεν συμβαίνουν αυτά, παύει  η βιούμενη χαρά να είναι για όλους γνήσια χαρά και για το Θεό ευλογημένο δώρο προς όλους τους ανθρώπους. Ισχύει ο ποιητικός λόγος του Παλαμά: «Όσο και πιο πολύ αγαπάς, και πιο πολύ γνωρίζεις, και όσο γνωρίζεις πιο πολύ, τόσο αγαπάς πιο πλέρια».

      Η χαρά και ο πόνος 

      Η Ψυχολογία βλέπει τη χαρά σαν το λάδι του καντηλιού που κρατάει τη φλόγα αναμμένη. Έτσι και η χαρά μας κρατάει όρθιους και ζωντανούς και όταν ακόμη φυσάει ο άνεμος των δοκιμασιών, αλλά δεν την σβήνει. Είναι το βασικό κίνητρο για να θέλουμε να ζούμε και η ψυχική δύναμη και λειτουργία που μας δίνει ποιότητα Ζωής. Η χαρά είναι το κυρίαρχο συναίσθημα που μας  κάνει ευτυχείς. Είναι όμως και το διαρκώς ζητούμενο, μια και η πραγματικότητα της ζωής με τις ποικίλες δυσκολίες και τα πολλαπλά προβλήματα μέχρι και τα τραγικά γεγονότα, την μετατρέπουν σε λύπη με τις διάφορες μορφές: πόνος, μελαγχολία, ακεφιά, κόπωση, απαισιοδοξία, κατάθλιψη, απελπισία. Και αυτά ακόμη μπορούν να μεταστραφούν σε χαρά: «Δια του πόνου η χαρά» είπε ο μεγάλος πονεμένος

 και πιστός συνθέτης, ο Μπετόβεν, μιμούμενος το του Αποστόλου Παύλου «Χαίρω εν τοις παθήμασί μου». Μόνο με τη δύναμη της ακλόνητης πίστης και της απόλυτης εμπιστοσύνης στο Θεό, ο πόνος μπορεί να μεταμορφωθεί σε χαρά.

     Αν όμως δεν κατορθώνεται να υπερβαίνεται ο πόνος με τη χαρά, τότε οι αδύνατοι έχουν μια μόνιμη σχεδόν τάση για αρνητικές συναισθηματικές πλευρές που προκαλεί ο πόνος: παρατεταμένες δοκιμασίες, η αίσθηση της ερχόμενης φθοράς, τα εξαντλούμενα γηρατειά, ο εφιάλτης του επερχόμενου θανάτου.  Μπορούν ωστόσο να αντιμετωπίζουν την κατάστασή τους με τις ψυχοσωματικές δυνάμεις που διαθέτουν ή την βοήθεια της επιστήμης ή να συνηθίζουν μια δυσάρεστη κατάσταση και υπομένοντας να ελπίζουν. Μόνο η μικρή μειοψηφία των αυτοχείρων, φαίνεται να μη το κατορθώνουν, για άγνωστους εν πολλοίς λόγους. Όλα αυτά πάντως είναι η πρόνοια του Θεού, για να αντιμετωπίζονται οι δυσκολίες και αθεράπευτες καταστάσεις των ανθρώπων. Για τους συνειδητούς ορθόδοξους χριστιανούς, όλες αρνητικές καταστάσεις μπορεί να μεταβληθούν σε πηγή χαράς και ευγνωμοσύνης, ελπίδας και εμπιστοσύνης. Και ο θάνατος ακόμη, ένα ήρεμο πέρασμα στην αιωνιότητα. Σε όλες τις ευχάριστες και τις δυσάρεστες στιγμές του ανθρώπου, στέκεται άγρυπνη η αγάπη του Θεού.  

Αλέξανδρος Κακαβούλης
Ομ. Καθηγητής Πανεπιστημίου Κρήτης